 |
|
شب یلدا
فهرست مندرجات
- واژه‌شناسی
- پیشینه‌ی تاریخی
- آیین‌های سنتی شب چله
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
آیین‌ها جشن‌های آریایی
شب یَلدا یا شب چله (به انگلیسی: Yaldā Night یا Night of forty)، یا نخستین شب زایش خورشید، یکی از جشن‌های کهن آریایی است که با مهرگرايی يا دين مهر (مهرپرستی يا ميتراييسم) پیوند ناگسستنی دارد.
در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به‌دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کرهٔ شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود.
یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود. خانواده‌های آریایی‌تبار در شب یلدا، معمولاً شامی فاخر و هم‌چنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه و انار را مهیا و دور هم صرف می‌کنند. پس از صرف تناولات، قصه‌گویی پیرترها برای دیگر اعضای فامیل و هم‌چنین فال‌گیری با دیوان حافظ رایج است. یلدا یا شب چله را ملت‌های ایران، افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان جشن می‌گیرند.
| ▲ | واژه‌شناسی |
یَلدا به‌معنای «زاده‌شدن»، واژه‌ای وام گرفته از زبان سُریانی‌ست که گفته می‌شود در پی تبادل فرهنگی با این زبان در دوران ساسانی به زبان فارسی وارد شد. ابوریحان بیرونی، از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «زایش خورشید» دانسته است. در آثارالباقیه بیرونی، از روز اول دی ماه، با عنوان «خور» نیز یاد شده است و در قانون مسعودی، نسخه موزه بریتانیا در لندن، «خُره روز» ثبت شده، اگرچه در برخی منابع دیگر «خرم روز» نامیده شده است. در برهان قاطع ذیل واژه «یلدا» چنین آمده است:
- یلدا شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جَدی و آخر قوس باشد و آن درازترین شب‌هاست در تمام سال و در آن شب و یا نزدیک به آن شب، آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند و گویند آن شب به غایت شوم و نامبارک می‌باشد و بعضی گفته‌اند شب یلدا یازدهم جدی است.
| ▲ | پیشینه‌ی تاریخی |
بن‌مایه‌های جشن یلدا را می‌توان در آیین مهر جست‌وجو نمود. آیین مهر پیوندی ناگسستنی با فرهنگ دیرینه‌سال مردم آريايی دارد که از سپیده‌دم تاریخ آغاز می‌شود، هزاران سال پر فراز و نشیب را پشت سرگذاشته و به امروز رسیده است.[*]
آئین مهرپرستی یا آئین مهر برپایه پرستش میترا در دوران پیش از آئین زرتشت، در شرق سرزمین‌هایی آریایی شکل گرفته است و در اروپا به آن آئین میترایی هم گفته می‌شود.
| ▲ | شب چله |
چهل روز از زمستان که آغاز آن برابر است با اول جَدی و هفتم دی‌ماه جلالی و بیست‌ودوم دسامبر میلادی، و پایانش برابر است با شانزدهم بهمن‌ماه جلالی و سی‌ام ژانویه میلادی که به آن چله بزرگ زمستان گویند.
در سرزمین‌های آریایی (افغانستان، تاجیکستان و ایران)، چله بزرگ زمستان از آغاز زمستان که برابر است با آغاز دی‌ماه (ماه جدی) شروع می‌شود و مدت آن چهل روز است. و چله کوچک زمستان از شب دهم ماه دلو و هفدهم بهمن ماه جلالی شروع می‌شود و در آغاز ماه حوت یا پنجم اسفندماه جلالی پایان می‌یابد که مدت آن بیست روز است. چله زمستان همان چله بزرگ است و گاه در تداول عامه کنایه از سرمای سخت باشد.
روز پس از شب یلدا (یکم دی‌ماه) را خورروز (روز خورشید) و دی‌گان؛ می‌خواندند و به استراحت می‌پرداختند و تعطیل عمومی بود. فردوسی به استناد منابع خود، یلدا و خور روز، را به هوشنگ از شاهان پیشدادی نسبت داده و در این زمینه از جمله گفته است:
به گیتی، به از دین هوشنگ نیست
همــه راه داد اســـت و آیـیــن مـهــر
نـظــر کــردن انــدر شـــمار ســـپـهـر
| ▲ | آیین‌های سنتی شب یلدا |
مردم سرزمین‌هایی آریایی در شهرها و روستاهای مختلف با توجه به فرهنگ، آداب و رسوم ويژه‌ی خود شب چله را جشن می‌گيرند. خراسانی‌های قدیم معتقد بودند در شب چله، بايد از ميوه‌هايی كه دارای خواص ويژه‌ای هستند، مانند: انار، انگور، پرتقال، سيب، گلابی، هندوانه و ... خورد تا سال آينده خواص آن‌ها در بدن باقی بماند.
یلدا؛ شب یادها و خاطره‌ها است.
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
دکتر رضا مرادی غیاث‌آبادی، شب چله (يلدا)
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
...
آثارالباقیه بیرونی، ص ۲۵۵
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها │ آیین‌ها │ جشن‌های آریایی
