گاهشمار لویه جرگه‌های افغانستان
فهرست مندرجات
- ۱۱۲۶ قمری (اکتبر ۱۷۴۷) - قندهار، قلعه نظامی نادرآباد
- ۱۲۲۰ خورشیدی (۱۸۴۱) - کابل، خانه‌ی عبدالله اچکزایی
- ۱۲۴۴ خورشیدی (۱۸۶۵)، کابل
- ۱۲۷۲ خورشیدی (۱۸۹۳)- کابل
- ۱۲۹۴ خورشیدی (۱۹۱۵) - کابل
- زمستان ۱۳۰۱ (۱۹۲۳) - جلال‌آباد
- ۱۳۰۳ خورشیدی (۲۸ سرطان-۹اسد؛ ۱۹۲۴ میلادی) - پغمان، کابل
- سنبله (شهریور) ۱۳۰۷ (۱۹۲۸) - پغمان، کابل
- ۱۳۰۹ (۱۹۳۰) - کابل
- ۱۱ سنبله ۱۳۲۰ (۲ سپتامبر ۱۹۴۱) - کابل
- ۲۲ عقرب ۱۳۲۸ (۱۴ نوامبر ۱۳۴۹) - کابل
- ۱۸-۲۹ شهریور ۱۳۴۳ (۱۹۶۴) - کابل
- ۱۰-۲۵ دلو ۱۳۵۵ (۳۰ جنوری - ۱۴ فبروری ۱۹۷۷) – کابل
- ۱۳۶۴ (۱۹۸۵) - کابل، دانشگاه پلی تکنیک
- ۸-۹ قوس (آذر) ۱۳۶۶ (۲۹-۳۰ نوامبر ۱۹۸۷) - کابل، دانشگاه پلی تکنیک
- ۱۳۸۱ (۲۴ حمل - ۱۱ جوزا) - لویه‌جرگه اضطراری، کابل
- قوس ۱۳۸۲- لویه‌جرگه قانون اساسی، کابل
- جوزا ۱۳۸۹ (جون ۲۰۱۰): جرگه مشورتی صلح، کابل
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
[قبل] [بعد]
لویه‌جرگه در تاریخ معاصر افغانستان از یک سنت قبیله‌ای به یک سنت سیاسی تبدیل شده است و زمامداران این کشور از آن برای تحکیم پایه‌های قدرت خود استفاده کرده‌اند.
لویه‌جرگه مرکب از دو واژه «لویه» و «جرگه» است. لویه واژه‌ای پشتو و به‌معنای بزرگ است و جرگه واژه‌ای ترکی - فارسی و به‌معنای نشست، گردهمایی و همایش ریش‌سفیدان و سران قبیله است.
آن‌گونه که در تاریخ رسمی دولت افغانستان آمده، نخستین لویه‌جرگه در اکتبر ۱۷۴۷ میلادی در شهر قندهار و پس از آن در یک سده اخیر در موارد مختلف برگزار شده است. شماری از تاریخ‌نویسان شمار این جرگه‌ها را ده‌ها نوشته‌اند. اما مهم‌ترین آن‌ها جرگه‌هایی هستند که در ادامه این مطلب فهرست شده‌اند.
[↑] ۱۱۲۶ قمری (اکتبر ۱۷۴۷) - قندهار، قلعه نظامی نادرآباد
- تعداد اعضا:
نتیجه: تایید پادشاهی احمدشاه درانی
به‌دنبال کشته‌شدن نادر افشار در مشهد، احمدشاه درانی که فرماندهی کاروان غنایم جنگی نادرشاه را به‌عهده داشت، در راه بازگشت از هند به مشهد در قندهار توقف کرد و در همان‌جا اعلام سلطنت کرد. لویه‌جرگه که ۹ روز ادامه یافت، سلطنت او را تایید یا آن‌گونه که برخی از تاریخ‌نویسان نوشته‌اند، با احمدشاه درانی «بیعت» کرد.
بر اساس اسناد رسمی دولت افغانستان، نخستین لوی‌جرگه در آغاز سلطنت احمدشاه درانی برگزار شد
[↑] ۱۲۲۰ خورشیدی (۱۸۴۱) - کابل، خانه‌ی عبدالله اچکزایی
- تعداد اعضا: ۱۲ نفر
رئیس: محمدزمان خان
نتیجه: فراخوانی مردم در جنگ اول افغان و انگلیس
در پی تسلیم شدن امیر دوست محمد خان، پادشاه وقت افغانستان به انگلیس‌ها و اعلام سلطنت شاه شجاع به حمایت ارتش انگلیس، جرگه مردم را به جنگ فراخواند. در اثر شکست انگلیس‌ها در این جنگ و سرنگونی سلطنت شاه شجاع، دوست‌محمد خان دوباره به کشور بازگشت و دور دوم سلطنت خود را آغاز کرد.
[↑] ۱۲۴۴ خورشیدی (۱۸۶۵)، کابل
- تعداد اعضا: ۲۰۰۰ نفر
رئیس: امیر شیرعلی‌خان، پادشاه وقت افغانستان
نتیجه: حمایت از سلطنت امیر شیرعلی خان
امیر در آن وقت به‌شدت درگیر جنگ با برادران خود بود و نیاز به گسترده اجتماعی داشت. این جرگه ضمن «بیعت» به او، چنین حمایتی را برای امیر فراهم کرد و ضمنا ولایت عهدی شهزاده عبدالله، پسر هفت ساله او را هم تایید کرد.
امیر شیرعلی‌خان از لوی‌جرگه برای تحکیم پایه سلطنت خود در برابر برادرانش استفاده کرد
[↑] ۱۲۷۲ خورشیدی (۱۸۹۳)- کابل
- تعداد اعضا: مشخص نیست.
رئیس: امیر عبدالرحمان‌خان، پادشاه وقت
نتیجه: تایید معاهده دیورند در باره تعیین مرز میان افغانستان و هند بریتانیایی
پیش از امضای این معاهده مرزهای افغانستان و هند بریتانیایی مشخص نبود. پیش از آن ادعاهای مرزی میان دو کشور همواره باعث جنجال بود. انگلیس‌ها در پی امضای این معاهده متعهد به پرداخت سالیانه یک میلیون و ۸۰۰ هزار روپیه هندی به امیر شدند.
[↑] ۱۲۹۴ خورشیدی (۱۹۱۵) - کابل
- تعداد اعضا: ۵۴۰ نفر
رئیس: امیر حبیب‌الله‌خان، پادشاه وقت
نتیجه: اعلام بی‌طرفی افغانستان در جنگ جهانی اول
در پی درخواست هیات مشترک آلمان و ترکیه در جریان جنگ اول جهانی از دولت افغانستان برای واردشدن این کشور در جنگ علیه انگلیس در کابل برگزار شد.
حبیب‌الله خان برای نخستین‌بار از لوی‌جرگه برای تعیین سیاست خارجی خود در جنگ جهانی اول استفاده کرد
امیر این موضوع را با سران قبایل در جرگه بزرگ در میان گذاشت و این جرگه درخواست هیات آلمانی و ترکی را رد و بی‌طرفی افغانستان در جنگ را تصویب کرد که باعث خشنودی انگلیس و روسیه شد.
[↑] زمستان ۱۳۰۱ (۱۹۲۳) - جلال‌آباد
- تعداد اعضا: ۸۷۲ نفر
رئیس: امان‌الله خان، پادشاه وقت افغانستان
نتیجه: تصویب نخستین قانون اساسی کشور
در این جرگه عمدتاً مقام‌های دولتی و سران قبایل مناطق شرقی و جنوبی کشور شرکت داشتند و شاه نخستین قانون اساسی کشور را برای تصویب به این جرگه ارائه کرد. اما این جرگه تصمیم گرفت که این قانون در جرگه‌ای که در آن نمایندگان تمام مناطق کشور حضور داشته باشند، بار دیگر به تصویب برسد.
امان‌الله‌خان تلاش داشت که از طریق لوی جرگه‌ها حمایت مردم را برای انجام اصلاحات خود به‌دست آورد
این قانون که «نظامنامه دولت علیه افغانستان» نام داشت، به لغو بردگی حکم می‌کرد و بر وحدت ملی، آزادی‌های شخصی، تساوی حقوق اتباع، مالیات متناسب با درآمد و مانند تاکید داشت.
[↑] ۱۳۰۳ خورشیدی (۲۸ سرطان-۹اسد؛ ۱۹۲۴ میلادی) - پغمان، کابل
- تعداد اعضای: ۱۰۴۶ نفر
رئیس: امان‌الله‌خان، پادشاه وقت
نتیجه: تعدیل قانون اساسی
این جرگه قانون اساسی مصوب لویه جرگه ۱۳۰۱ در شهر جلال‌آباد را تعدیل کرد و برخی اصلاحات دولت امانی را هم مورد تأیید قرار داد.
در این جرگه برای نخستین‌بار از رایگیری سری استفاده شد. اعضای جرگه در رایگیری در مورد مسایل مطروخه در این جرگه از مهره‌های سفید به‌عنوان رای موافق و از مهره‌های سیاه به‌عنوان رای مخالف استفاده می‌کردند. هر عضو جرگه یکی از این مهره‌ها را به ظرف ویژه‌ای می‌انداخت.
[↑] سنبله (شهریور) ۱۳۰۷ (۱۹۲۸) - پغمان، کابل
- تعداد اعضا: ۱۱۰۰ نفر در پغمان کابل
رئیس: امان‌الله خان، پادشاه وقت
نتیجه: تشکیل مجلس شورای ملی با ۱۵۰ عضو، اجباری شدن خدمت سربازی، کشف حجاب
امان‌الله خان در بازگشت از سفری به اروپا، شوروی سابق و ترکیه، یک رشته برنامه‌ها را برای اصلاحات در کشور روی دست گرفت. ولی تاکید او بر برخی از برنامه تجددگرایانه در گذشته باعث بروز مخالفت‌هایی شده بود.
در لوی جرگه ۱۳۰۷ ثریا همسر شاه امان‌الله در این جرگه بدون حجاب سنتی حاضر شد
جرگه به‌همین دلیل برخی از مواد مصوب جرگه‌های ۱۳۰۱ و ۱۳۰۳ را تعدیل کرد و امان‌الله خان هم توضیح داد که تاکید کرد که برنامه‌های او در چهارچوب آموزه‌های اسلامی است.
با وجود این، او اعضای جرگه را ملزم به پوشیدن لباس غربی کرد و همسرش ثریا به‌عنوان نخستین زن افغان بدون حجاب کامل در اجلاس جرگه حضور یافت. شاه زنان کشور را دعوت به پیروی از او کرد.
[↑] ۱۳۰۹ (۱۹۳۰) - کابل
- تعدا اعضا: ۳۰۱ نفر
رئیس: محمدهاشم، نخست‌وزیر و برادر محمدنادر خان پادشاه وقت
نتیجه: حمایت از پادشاهی نادر خان و تشکیل هیاتی برای تهیه دومین قانون اساسی کشور
در پی شکست اصلاحات امان‌الله خان، سلطنت او به‌دست حبیب‌الله کلکانی سرنگون شد ۹ ماه بعد نادر خان قدرت را به‌دست گرفت و حبیب‌الله کلکانی را به‌دست قبایل جنوب سپرد تا این که کشته شد.
نادر خان برای تحکیم پایه‌های سلطنت خود نیاز به حمایت اجتماعی داشت که لوی جرگه در این زمینه به او کمک کرد
نادر خان در این جرگه حمایت سران قبائل را برای تحکیم پایه‌های سلطنت خود به‌دست آورد و برای اقناع مشروطیت‌طلبان، ادامه اصلاحات امانی را ظاهرا پی گرفت. جرگه هم به‌همین منظور جرگه لایحه انتخابات شورای ملی و شوراهای ولایات را تصویب کرد.
این جرگه هم‌چنین یک هیات ۱۰۵ نفری را موظف به‌تصویب دومین قانون اساسی کشور کرد. دومین قانون اساسی یک سال بعد تحت عنوان «اصولنامه اساسی» به‌تصویب رسید.
[↑] ۱۱ سنبله ۱۳۲۰ (۲ سپتامبر ۱۹۴۱) - کابل
- تعداد اعضا: ۸۰۰ نفر
رئیس: محمدهاشم، نخست وزیر و عم محمدظاهر، پادشاه وقت
نتیجه: تایید بی‌طرفی افغانستان در جنگ دوم جهانی و اخراج اتباع آلمانی و ایتالیایی از کشور
در جریان این جنگ و در پی اشغال ایران از سوی متحدین (شوروی سابق و بریتانیا) نگرانی افغان‌ها از کشیده شدن کشورشان در جنگ افزایش یافت. این لویه جرگه که مذاکرات آن دو روز ادامه یافت، به‌همین دلیل رای به بی‌طرفی افغانستان در این جنگ داد.
دولت افغانستان به‌درخواست کشورهای موسوم به «متحدین» در این جنگ و تایید لویه‌جرگه اقدام اخراج ۱۸۰ مشاوران و کارشناس آلمانی و ۸ ایتالیایی از کشور کرد.
[↑] ۲۲ عقرب ۱۳۲۸ (۱۴ نوامبر ۱۳۴۹) - کابل
- تعداد اعضا: ۴۵۲ نفر
رئیس: محمدگل‌خان، یکی از حامیان عمده قضیه «پشتونستان» در افغانستان
نتیجه: تایید سیاست دولت افغانستان در مورد قضیه پشتونستان
در پی استقلال هند و پاکستان در سال ۱۹۴۷ میلادی، دولت افغانستان حاکمیت پاکستان بر مناطق قبائلی نزدیک به‌مرزهای خود را به‌رسمیت نشناخت و روابط دو کشور تیره شد. دولت افغانستان تاکید داشت که ساکنان پشتون‌نشین این مناطق باید حق تعیین سرنوشت سیاسی خود را خود به‌دست داشته باشند
دولت افغانستان از این مناطق به‌عنوان «پشتونستان» یاد می‌کرد و حمایت از این قبایل را به‌دلیل وجوه اشتراک قومی، مذهبی و زبانی در محور سیاست‌های خارجی خود قرار داد.
این جرگه از این سیاست دولت حمایت کرد و معاهده دیورند (۱۸۹۳)، پیمان افغان و انگلیس (۱۹۰۵)، پیمان راولپندی (۱۹۱۹) و پیمان ۱۹۲۱ افغان و انگلیس را بی‌اعتبار اعلام کرد.
[↑] ۱۸-۲۹ شهریور ۱۳۴۳ (۱۹۶۴) - کابل
- تعداد اعضا: ۴۵۲ نفر
رئیس: محمدظاهر پادشاه
نائب رئیس: دکتر عبدالظاهر رئیس مجلس یازدهم
نتیجه: تصوب نخستین قانون اساسی دموکراتیک کشور
فرمانروایی تحکم‌آمیز خاندان محمدنادر خان از ۱۳۰۸ تا ۱۳۴۱ باعث نارضایی گسترده‌ای شده بود. در پی استعفای محمدداوود، پسر عم محمدظاهر پادشاه وقت، زمینه برای گذار به دموکراسی فراهم شد.
شاه با آوردن اصلاحات، عموها و عموزادگان نیرومند خود را عملاً از قدرت کنار زد. تا آن زمان پستهای مهم دولتی و قدرت واقعی به‌دست آن‌ها بود.
بر ساس قانون اساسی مصوب این لویه‌جرگه، خانواده سلطنتی از دخالت در امور حکومتی و سیاسی ممنوع و قدرت به نخست وزیرانی خارج از خانواده سلطنتی و پارلمان منتخب واگذار شد. تفکیک قوا، آزادی رسانه‌ها و گروه‌های سیاسی و تساوی حقوق اتباع از مواد برجسته این قانون بود.
این قانون هم‌چنین از سوی کنفرانس بن در خزان ۱۳۸۰ به‌عنوان قانون اساسی کشور پذیرفته شد و تا سال ۱۳۸۲ (به جز فصل مربوط به «پادشاه» در این قانون) قابل اجرا بود.
[↑] ۱۰-۲۵ دلو ۱۳۵۵ (۳۰ جنوری - ۱۴ فبروری ۱۹۷۷) – کابل
- تعداد اعضا: ۳۴۹ نفر
رئیس: محمدداوود خان، رئیس جمهوری
نائب رئیس: عزیزالله واصفی
نتیجه: تصویب قانون اساسی نظام جمهوری و انتخاب محمدداوود خان به‌عنوان رئیس جمهوری
محمدداوود خان در پی کودتای ۲۶ سرطان (تیر) ۱۳۵۲ قدرت را به‌دست گرفت و نظام سلطنتی را به‌همراه قانون اساسی آن لغو کرد.
محمدداوود خان پایه مشروعیت ریاست جمهوری خود را بر انتخاب خودش در لوی جرگه گذاشت
بسیاری‌ها این لویه‌جرگه را که ۱۳۰ عضو آن مستقیماً از جانب رئیس جمهوری منصوب شده بودند، «فرمایشی» خوانده‌اند. این لویه‌جرگه محمدداوود خان را برای شش سال به‌عنوان رئیس جمهوری انتخاب کرد.
[↑] ۱۳۶۴ (۱۹۸۵) - کابل، دانشگاه پلی‌تکنیک
- تعداد اعضا: ۱۷۹۶ نفر
رئیس: عبدالرحیم هاتف
نائب رئیس: عبدالواحد سرابی
نتیجه: حمایت از سیاست‌های دولت در مورد مسائل خارجی و داخلی
پس از روی کار آمدن حزب دموکراتیک خلق افغانستان در سال هفتم ثور (اردیبهشت) ۱۳۵۷ برگزاری این جرگه، این نخستین اقدام دولت تحت حمایت شوروی سابق برای بازگشت به سنت‌های اجتماعی برای حل مسایل سیاسی بود.
هدف از برگزاری این جرگه در زمان ریاست جمهوری ببرک کارمل، جلب حمایت مردم بود و موضوعات مورد بحث در آن را مسأله مصالحه با مجاهدین و سیاست‌های خارجی و داخلی دولت افغانستان تشکیل می‌داد.
[↑] قوس (آذر) ۱۳۶۶ (۲۹-۳۰ نوامبر ۱۹۸۷) - کابل، دانشگاه پلی‌تکنیک
- تعداد اعضا: نفر
رئیس: عبدالرحیم هاتف
نتیجه: تصویب ششمین قانون اساسی و انتخاب دکتر نجیب‌الله به‌ریاست جمهوری
پس از برکناری ببرک کارمل دکتر نجیب‌الله در مقام دبیر کل حزب دموکراتیک خلق و رئیس شورای انقلابی، تصمیم به آوردن اصلاحاتی در سیاست حزب گرفت. او بر این کار و هم‌چنین «آشتی ملی» نیاز به‌تغییر قانون اساسی پیشین داشت که این جرگه آن را تعدیل کرد.
دکتر نجیب‌الله و پیشتر از او ببرک کارمل هم برای حل مسائل داخلی به لوی‌جرگه‌ها رو آوردند
در این قانون اسلام به‌عنوان دین رسمی کشور پذیرفته شد و به مذاهب حنفی و جعفری رسمیت داده شد. پیش از آن تنها مذهب حنفی به‌رسمیت شناخته می‌شد. این قانون در سال ۱۳۶۹ بار دیگر تعدیل شد.
این جرگه هم‌چنین دکتر نجیب‌الله را برای شش سال به‌عنوان ریاست جمهوری انتخاب کرد.
[↑] ۱۳۸۱ (۲۴ حمل - ۱۱ جوزا) - لویه‌جرگه اضطراری، کابل
- تعداد اعضا: ۱۵۵۱ نفر
رئیس: اسماعیل قاسمیار
نتیجه: انتخاب کرزی به‌عنوان رئیس دولت انتقالی
این لویه‌جرگه بر اساس تصمیم اجلاس بن در سپتامبر ۲۰۰۱، که تحت نظارت سازمان ملل برگزار و منجر به تشکیل دولت موقت در افغانستان شد، برگزار شد. «لویه‌جرگه اضطراری» برای نخستین‌بار شاهد سهم ۱۱ درصدی زنان بود و هم‌چنین نخستین بار مردم در انتخاب اعضای آن سهم گرفته گرفتند.
لوی جرگه اضطراری حامد کرزی را به‌ریاست دولت انتقالی افغانستان انتخاب کرد
وظیفه این جرگه بر اساس مصوبات اجلاس بن تنها انتخاب رئیس دولت انتقالی افغانستان برای ۱۸ ماه بود. اعضای جرگه از میان چند نامزد، حامد کرزی را به این مقام برگزید. در این جرگه برای نخستین‌بار یک زن هم نامزد پست بود اما رای چندانی به‌دست نیاورد.
[↑] قوس ۱۳۸۲- لویه‌جرگه قانون اساسی، کابل
- تعداد اعضا: ۵۰۰ نفر
رئیس: صبغت‌الله مجددی
نتیجه: تصویب هشتمین قانون اساسی
این جرگه هم بر اساس برنامه‌های مصوب اجلاس بن در سپتامبر ۲۰۰۱ برگزار شد و پیش‌نویس قانون اساسی تهیه شده به‌وسیله کمیسیونی ویژه‌ای را به تصویب رساند. با این که این قانون یکی از بهترین قانون‌های اساسی افغانستان شمرده می‌شود، انتقادهای زیادی هم به‌دلیل تناقضات و موارد مبهمی که در آن است وارد شده است. برخی هم نظام جمهوری ریاستی پیش‌بینی شده در این قانون را مناسب ندانسته و خواستار تعدیل آن به‌نظام جمهوری پارلمانی با پست نخست‌وزیری شده‌اند.
[↑] جوزا ۱۳۸۹ (جون ۲۰۱۰): جرگه مشورتی صلح، کابل
- تعداد اعضا: ۱۶۰۰ نفر
رئیس: برهان‌الدین ربانی
نتیجه: تایید برنامه صلح حکومت حامد کرزی
هر چند این جرگه را شماری از منتقدان حامد کرزی «فرمایشی» و حتی «غیرقانونی» دانستند، ولی او پیشنهادهای این جرگه را پذیرفت و عملی کرد.
حامد کرزی در پی این پیشنهادها، شمار زیادی از زندانیان طالبان را آزاد کرد و شورای عالی صلح را هم به‌ریاست برهان‌الدین ربانی تشکیل کرد، هر چند ربانی جان خود را در این راه از دست داد.
برگزاری مشورتی صلح با مخالفت‌های برخی منتقدان حامد کرزی مواجه شد
طالبان هنوز به‌دعوت صلح کرزی پاسخ مثبتی نداده‌اند. گفته می‌شود که یکی از موضوع‌های اصلی مورد بحث در جرگه کنونی (۲۵ عقرب (آبان) ۱۳۹۰) هم مصالحه با طالبان است.[۱]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- گاهشمار لویه جرگه‌های افغانستان، بخش فارسی بی بی سی: سه شنبه ۱۵ نوامبر ٢٠۱۱ - ٢۴ آبان ۱٣۹٠
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ بخش فارسی بی بی سی
