سید محمداسماعیل بلخی

از: برزگر

سید محمداسماعیل بلخی

(دانشنامۀ ادب فارسی)

فهرست مندرجات

• سید محمداسماعیل بلخی
  
• يادداشت‌ها
  
• پی‌نوشت‌ها
  
• جُستارهای وابسته
  
• سرچشمه‌ها
  
  

[سید محمداسماعیل بلخی]

[↑] سید محمداسماعیل بلخی

بلخی (bal.xi)، سید محمداسماعیل فرزند محمدحسین، روستای بلخاب ولایت بلخ یا سرپل درۀ بلخاب ولایت جوزجان ۱٢۹۵ / ۱٢۹٨ - کابل ۱٣۴٧ ش، دانشمند دینی شیعی و شاعر افغانستانی، از مردم قوم هزارۀ افغانستان بود و در حدود ۱٣٠٧ ش همراه پدرش به مشهد رفت و در آن‌جا نزد استادانی، مانند ادیب نیشابوری، حاج میرزا احمد مدرسی، میرزا مهدی اصفهانی، حاج آقا حسین قمی و شیخ عباس قمی درس خواند. در مشهد به مبارزات سیاسی اسلامی روی آورد. پس از سرکوبی قیام مسجد گوهرشاد به‌دست عوامل رضاشاه پهلوی (۱٣۱۴ ش) ناگزیر به ترک آن شهر شد و به هرات رفت (۱٣۱۵ ش). در هرات به روشنگری مردم پرداخت و همین کار موجب شد تا حکومت آن شهر، وی را مدت هشت سال زیر نظر گیرد. در هرات سازمانی به‌نام مجتمع اسلامی بنیاد نهاد (۱٣٢٢-۱٣٢٣ ش). رفته‌رفته تشکیلات آن را گسترش داد و شاخه‌هایی از آن در فاریاب، مزارشریف و جاهای دیگر پی‌افکند. در سال ۱٣٢٣ ش به بلخ رفت و چهار سال در مزارشریف ماند. در ۱٣٢٧ ش رهسپار کابل شد و در آن‌جا نشیمن گزید. پس از ورود به کابل پنهانی به تشکیل کمیتۀ مرکزی مجتمع اسلامی پرداخت و نام مجتمع را نیز به حزب ارشاد تغییر داد. در ۱٣٢۹ ش به اتهام طرح نقشه برای براندازی حکومت وقت افغانستان دستگیر شد و به زندان افتاد و پانزده سال را در زندان دهمزنگ کابل گذراند. در سال ۱٣۴٣ ش از زندان آزاد شد و از آن پس، برخلاف دورۀ جوانی و پیش از زندان که بر براندازی و اقدامات مسلحانه تأکید می‌ورزید، دربارۀ حکومت، راهی مسالمت‌آمیز و آشتی‌جویانه و حتی تا اندازه‌ای هوادارانه پیش گرفت و برای رسیدن به اهداف سیاسی و دینی خود، بر فعالیت‌های فرهنگی و آگاهی‌دهندۀ مردم تأکید ورزید. در ۱٣۴٧ ش سفری به سوریه و عتبات و ایران کرد و در نجف و قم به‌دیدار علمای بزرگ آن زمان رسید. پس از مرگ، پیکرش را در کابل در دامنۀ کوه افشار، نظرگاه ابوالفضل عباس^(ع) به خاک سپردند. برخی مرگ او را ناشی از توطئۀ حکومت کابل و در نتیجۀ مسمومیت دانسته‌اند.

بلخی از پیشتازان و بنیادگذاران جنبش اسلامی افغانستان، به‌ویژه در میان شیعیان آن سرزمین و قوم هزاره به‌شمار می‌آید. گویند، روی‌هم‌رفته ٧۵٠٠٠ بیت شعر داشته که بیش‌تر آن را در دورۀ زندان سروده است. اما امروزه از آثارش جز چند هزار بیت شعر، چند نوار سخنرانی و چند دست‌نوشته به‌جا نمانده است.

از جمله آثارش از دو کتاب ناتمام ذنبیل و التفسیر فی‌الکلام الاسلامیه نام برده‌اند که در ۱۵ سالگی نوشته است. مجموعه‌ای از اشعار وی با عنوان مشعل توحید در ۱٣٦٣ ش در تهران به اهتمام مرکز مطالعات و تحقیقات انقلاب اسلامی افغانستان به‌چاپ رسیده که شامل هفتاد قظعه شعر، بیشتر قصیده و غزل و غالباً در موضوعات سیاسی و اجتماعی است. هم‌چنین جلد یکم دیوان بلخی در ۱٣٦٨ ش در تهران چاپ شده است.[۱]


[↑] يادداشت‌ها

يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی بازنویسی شده است.

[↑] پی‌نوشت‌ها

[۱]- سرواژۀ «بلخی، سید محمداسماعیل»، دانشنامۀ ادب فارسی (جلد سوم)، ادب فارسی در افغانستان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، چاپ دوم، ۱٣٨۱ خ، صص ۱٧٠-۱٧۱

[↑] جُستارهای وابسته

□
□
□

[↑] سرچشمه‌ها

□ برگرفته از منابع زیر:

• سیداسماعیل بلخی سفیر آزادی؛ بصیراحمد دولت‌آبادی، «بیوگرافی شهید علامه بلخی»، سیمای وحدت، شمارۀ ٢۱، سه‌شنبه، ٣۱ سرطان، ۱٣٧٦ ش، ۱٧ ربیع‌الاول، ص ٦؛ سراج، سال اول، شمارۀ ۱، صص ۱٣٣-۱۴۴؛ شعر، سال دوم، شمارۀ ۱۴، ص ۱٠٨؛ فریاد عاشورا، شمارۀ مسلسل ٧٨، پنجشنه، ٢۱ سرطان / تیر ۱٣٧۵ ش / ٢۴ صفر ۱۴٧۱ ق / ۱۱ جولای ۱۹۹٦ م؛ نجات، شمارۀ مسلسل، ۱٧ اردیبهشت ۱٣٧٧ ش ۱٠ محرم ۱۴۱۹ ق / ٧ می ۱۹۹٨ م، ص ۵.