انسان نئاندرتال ایرانی چگونه موجودی بود؟
فهرست مندرجات
[قبل] [بعد]
موزه ملی ایران ابزار شکار نئاندرتالها (انسان‌های اولیه) ایرانی را که در کاوشهای پارینه‌سنگی در دهه‌های اخیر به‌دست آمده، به نمایش گذاشته است.
مجله علمی دانش روز، که به تازگی در ایران و به‌زبان فارسی منتشر شده، به‌همین مناسبت گزارشی از یافته‌های اخیر درباره انسان‌های اولیه در ایران و نحوه زندگی آن‌ها را با عنوان «نئاندرتالهای ایرانی بیدار می‌شوند» به چاپ رسانده که جزئیات تازه‌ای از زندگی این موجود را نشان می‌دهد.
تصویر بازسازی شده نئاندرتال ایرانی در موزه بندرعباس؛ جدید‌ترین آثار نئاندرتالها در ایران در غرب زاگرس و همچنین در شهرستان مبارکه اصفهان، یافت شده است
بقایای انسان نئاندرتال در ایران، نخستین‌بار در پاییز سال ۱۳۲۸، توسط یک دیرینه‌شناس آمریکایی به‌نام کارلتون کوون، در غارهای بیستون کشف شد، اما تلاش‌های اخیر پژوهشگران برای دست‌یابی به‌نحوه زندگی انسان‌های اولیه به یافته‌های تازه‌ای از این جانداران در ایران انجامیده است.
به‌نوشته این مجله، ردپای نئاندرتالهای ایرانی که آخرین آن‌ها تا سی هزار سال قبل در غارهای آهکی زاگرس سکونت داشتند، در کاوشهای اخیر در غارهای قلعه بزی در اصفهان، کشف شده که اسرار تازه‌ای از زندگی آن‌ها در فاصله بین ۵۰ تا ۴۰ هزار سال پیش با خود دارد.
[↑] سکونتگاه
فریدون بیگلری مسئول بخش پارینه‌سنگی موزه ملی ایران، که دکترای این رشته را از دانشگاه بوردو فرانسه اخذ کرده، به مجله دانش روز گفته که دوره پارینه‌سنگی میانی در ایران و غرب آسیا همزمان با پراکنش انسان نئاندرتال در این مناطق است.
این دوره در فاصله بین ۲۵۰ تا ۲۰۰ هزار سال پیش، شروع و در حدود ۴۰ هزار سال پیش به پایان می‌رسد. این دوره با چندین دوره کوتاه گرم و دوره‌های یخچالی طولانی و سرد، مصادف است. با توجه به مطالعات انجام شده در ایران، متوسط دما در آخرین دوره یخچالی در البرز و زاگرس ۵ درجه پایین‌تر از متوسط دمای زمان حال بوده است.
قدیمی‌ترین آزمایش سال‌یابی انجام شده در مکان‌های پارینه سنگی ایران، مربوط به منطقه همیان، در شمال کوهدشت در لرستان است. این پناهگاه در سال ۱۳۴۸ توسط باستان‌شناس بریتانیایی چارلز مکبرنی، کاوش شد که در آن مجموعه‌ای از بقایای جانوران شکار شده و دست ساخته‌های سنگی این دوره یافت شده است.
جدید‌ترین آثار نئاندرتالها در ایران بر اساس نتایج چند آزمایش سال‌یابی، در غرب زاگرس و همچنین در شهرستان مبارکه اصفهان، یافت شده است.
آقای بیگلری در کاوشهای اخیرش در غارهای قلعه بزی در استان اصفهان، به آثار دوره پارینه‌سنگی میانی برخورده که بیشترین تراکم مکان‌های این دوره در غرب و جنوب زاگرس یافت شده‌است.
بیشترین مکان‌های کاوش شده در استان کرمانشاه و لرستان قرار دارند. در سایر نقاط ایران از جمله آذربایجان، قزوین، زنجان، ایلام، خوزستان، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، فارس، هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، یزد، خراسان و گلستان نیز مکان‌های زیادی شناسایی شده‌اند که سکونتگاه نئاندرتالها بوده‌اند.
به گفته آقای بیگلری، شمار زیاد مکان‌های این دوره که بین ارتفاع ۱۰ تا بیش از ۲۰۰۰ متری از سطح دریا واقع شده، نشانگر توان بالای انطباق نئاندرتال با محیط‌های مختلف است.
به این ترتیب، نئاندرتالهای ایران در دوره طولانی حضور خود در ایران که احتمالاً نزدیک به یکصد هزار سال به‌طول انجامیده، خود را با انواع شرایط زیست‌محیطی، از جمله زندگی در مناطق بیابانی و کم آب وفق داده‌اند.
مطالعات دیرین اقلیم‌شناسی نشان می‌دهد که مرکز فلات ایران در این دوره اقلیم سرد و خشکی داشته‌است و برخلاف نظریات قدیمی، دارای دریاچه‌های متعدد و شرایط مطلوبی برای زیست نبوده‌است.
کشف دست‌ساخته‌های سنگیِ انسان‌های ندرتال در حاشیه کویر در نزدیکیِ کاشان و نطنز نشان می‌دهد که گروه‌های شکارگر و گردآورنده خوراک دوره پارینه‌سنگی میانی، اردوگاه‌های موقت خود را در نزدیکی چشمه‌ها برپا می‌کردند.
وجود چنین چشمه‌های دائمی در محیط نیمه‌بیابانی خشک و سرد این نواحی، باعث جلب گونه‌های مختلف جانوری و همچنین گروه‌های انسانی می‌شد که برای بقای خود به چنین منابع مهمی وابسته بودند.
از سوی دیگر، کشف دست‌ساخته‌های سنگی این دوره، در مناطق مرتفع کوهستانی در آذربایجان و چهارمحال و بختیاری، نشان می‌دهد که در دوره‌هایی که شرایط اقلیمی مساعد‌تر بوده، نئاندرتالها به‌طور فصلی برای استفاده از منابع سنگ، به‌منظور ابزارسازی و همچنین شکار گله‌هایی چون بزکوهی، به ارتفاعات بالاتر از دو هزار متر نیز صعود می‌کردند.
[↑] شکل و شمایل
به‌نوشته دانش روز، جمجمه نئاندرتالها در مقایسه با جمجمه انسان امروزی، بلند و دوکی شکل با سقفی کوتاه، پیشانی عقب رفته و کوتاه است که در جلو، به دو قوس برجسته ابرویی ختم می‌شود.
یافته‌های تازه درباره انسان‌های نئاندرتال ایرانی در مجله دانش روز در ایران منتشر شده است
بینی آن‌ها بزرگ و آرواره آن‌ها فاقد برآمدگی چانه بود که باعث برجسته‌شدن کلی بخش میانی صورت می‌شده است.
در استخوان‌بندی تنه و اندام آن‌ها نیز تفاوت‌هایی با انسان امروزی دیده می‌شود که خصوصاً در شکل قفسه سینه و لگن آشکار است. نئاندرتالها در مقایسه با انسان امروزی، نسبتاً کوتاه قد بوده‌اند و میانگین طول قامت آن‌ها در مردان ۱۶۴ و در زنان ۱۵۵ سانتیمتر و میانگین وزن ۶۵ کیلوگرم در مردان و ۵۴ کیلوگرم در زنان بوده است.
بدن آن‌ها از ساختاری قوی و عضلانی برخوردار بود. پاها و ساعد آن‌ها در مقایسه با تنه کوتاه بود.
طبق نظر شماری از دیرین انسان‌شناسان، این ویژگی‌ها حاصل انطباق درازمدت با محیط سرد و خشک دوره یخبندان است که به نئاندرتالها قابلیت حفظ گرما در بدن و شانس بقای بیشتر در شرایط خشن و یخبندانی آن دوره را می‌داده است.
مطالعات جدید ژنتیکی نشان داده که نئاندرتالها و نسل‌های اولیه انسان‌های امروزی، در فاصله بین حدود ۸۰ تا ۵۰ هزار سال پیش آمیزش و پیوند داشته‌اند که در نتیجه آن، بین یک تا چهار درصد ژن نئاندرتالها همچنان در انسان‌های امروزی ساکن آسیا و اروپا دیده می‌شود.
از نکات جالب توجه دیگر که حاصل تحقیقات و پژوهش‌های میدانی تازه در ایران است این که آثار استفاده نئاندرتالها از آتش، به شکل قطعات ذغال و لایه‌های خاکستر در چندین مکان کاوش شده مربوط به این دوره در غار کنجی، غار قلعه بزی و چند مکان دیگر یافت شده است.
به‌گفته فریدون بیگلری، در غرب زاگرس و در کردستان عراق نیز، آثار لایه‌های خاکستر در کاوشهای دوره پارینه‌سنگی میانی، در غار شانیدر یافت شده‌است.
کاوشهای اخیر در غار قلعه بزی در نزدیکی اصفهان، به شناسایی لایه‌های خاکستر و ذغال با ضخامت نزدیک به یک متر منجر شده که به‌گفته آقای بیگلری، نشان‌دهنده استفاده متوالی از اجاق در این مکان، توسط نئاندرتالها است.
مطالعه چند نمونه ذغال از این لایه، نشان می‌دهد که از چوب درخت پسته، بید و احتمالاً سپیدار به‌عنوان هیزم استفاده می‌شده است.
[↑] شکار و تغذیه
تنوع گونه‌های شناسایی شده شکارها توسط نئاندرتالها، نشان می‌دهد که آن‌ها هم در محیط‌های باز و هم در دشت‌های استپی و هم در مناطق کوهستانی به‌شکار می‌پرداختند. به‌گفته آقای بیگلری، احتمالاً شمار گونه‌هایی مثل گوزن یا گاو وحشی در دوره‌های گرمتر افزایش می‌یافت و در دوره‌های سردتر، گله‌های انطباق یافته با استپ‌های کم‌درخت در دسترس شکارچیان بوده است.
تصویر بازسازی شده از سکونتگاه نئاندرتالها در عصر پارینه‌سنگی
مطالعات انجام شده بر روی مجموعه‌های استخوان جانوران دوره پارینه‌سنگی میانی در ایران، نشان می‌دهد که شکارگران آن عصر بیشتر به شکار علفخواران بزرگ و متوسط جثه مثل اسب و گورخر، گاو وحشی، بزکوهی، میش وحشی و آهو می‌پرداختند.
در مواردی نیز نشانه‌های یافت شده حاکی از تمرکز شکارگران بر یک گونه خاص، مثل گورخر یا بزکوهی است. یکی از این موارد جالب توجه، به گفته مدیر بخش پارینه سنگی موزه ملی ایران، غار قبه در شمال شهر کرمانشاه است که در سال ۱۳۳۹ توسط بروس هاو، باستان‌شناس آمریکایی کاوش شد.
در نتیجه این کاوش، بقایای سکونت پارینه‌سنگی میانی، شامل دست‌ساخته‌های سنگی و استخوان حیوانات، یافت شده است.
مطالعه استخوان‌های جانوری غار قبه نشان می‌دهد که استخوان بزکوهی و میش وحشی، بالاترین درصد را در مجموعه دارد. بازسازی و سرهم کردن قطعات تنه استخوان‌های بلند، روشن ساخته که شمار بیشتر قطعات استخوان، مربوط به ران و بازو است که بیشترین حجم گوشت و مغز استخوان را دارد.
این موضوع نشان‌دهنده آن است که ساکنان غار قبه پس از شکار، قسمت‌های پر گوشت لاشه را به درون غار حمل می‌کردند.
انسان‌های نئاندرتال که نشانه‌های آن‌ها در ایران یافت شده، اجساد مردگان خود را در کف غارها دفن می‌کردند که به‌دلیل محیط قلیایی داخل این غارها، اسکلت آن‌ها حفظ شده و کمک شایانی به دیرینه‌شناسان در شناخت انسان‌های اولیه و نحوه زیست آن‌ها در ایران کرده است.
موسسه جغرافیایی ملی آمریکا بر اساس اسکلت‌های یافت‌شده در کاوش غاز شانیدر کردستان، تصویر انسان نئاندرتال کشف شده در ایران را بازسازی کرده است.
نگار نادری پور هم به‌نوشته مجله دانش روز، تصویر نئاندرتال ایرانی را بازسازی کرده که در موزه بندرعباس به نمایش در آمده است.[۱]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- انسان نئاندرتال ایرانی چگونه موجودی بود؟، سایت فارسی بی بی سی، بخش دانش و فن: سه شنبه ٠۱ مه ٢٠۱٢ - ۱٢ اردیبهشت ۱٣۹۱
[↑] جُستارهای وابسته
□ انسان‌های اولیه
□ انسان نئاندرتال
□ نئاندرتالها باهوش‌تر از آن هستند که تصور می‌شد
□ هنر و موسیقی انسان نئاندرتال
□ ژن‌های نئاندرتالها در ما زنده است
□ نئاندرتالها سبزیجات پخته مصرف می‌کرده‌اند
□ ۴۱ هزار سال سکونت انسان مدرن در اروپا
□ آلمان از نخستین ساکنان تا جنگ جهانی اول
[↑] سرچشمه‌ها
□ سایت فارسی بی بی سی
