فراز و فرود روابط تاریخی
افغانستان و ترکیه
فهرست مندرجات
- ترکیه بازیگر مهم
- سکولاریسم ترکی، الگوی سیاست افغانی
- 'پان ترکیسم' و سردی روابط
- مرحله‌ای تازه
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
ترکیه روزهای اول و دوم نوامبر ٢٠۱۱ میزبان دو نشست مهم در ارتباط به مسائل افغانستان بود: ششمین نشست سران افغانستان، ترکیه و پاکستان در آنکارا و کنفرانس بین‌المللی استانبول.
برگزاری این دو نشست در ترکیه، که هر دو برای افغانستان اهمیت زیادی دارند، بیانگر آن است که ترکیه به‌گونه عمیق و موثری در قضایای افغانستان دخیل است.
ترکیه به‌عنوان یک کشور اسلامی عضو پیمان ناتو و هم‌چنین یکی از کشورهای قابل اعتماد برای دولتمردان افغانستان، یکی از بازیگران اصلی در روند حمایت از تحولات ده سال اخیر در افغانستان شمرده می‌شود.
ترکیه از چهار سال پیش برای نزدیک کردن روابط افغانستان و ترکیه تلاش می‌کند
افغانستان و ترکیه روابط دیرینه فرهنگی و تاریخی با هم دارند و در حال حاضر ۱۸۴۰ سرباز ترکیه تحت فرمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در افغانستان مستقر هستند و علاوه بر آن، ترکیه در حمایت از بازسازی این کشور، سهم قابل توجهی داشته است.
رهبری دو گروه بازسازی ولایتی در ولایت‌های میدان وردک در غرب کابل و جوزجان در شمال افغانستان، به‌عهده نظامیان ترکی است. ترکیه هم‌چنین برای آموزش و تجهیز نیروهای مسلح افغانستان کمک‌هایی را در اختیار دولت این کشور قرار داده است.
بر اساس همین روابط نزدیک دو کشور است که برخلاف نظامیان آمریکایی، که همواره در حفاظ‌های امنیتی سنگین حرکت می‌کنند، نظامیان ترکی به راحتی و مانند نظامیان خود افغانستان در خیابان‌های کابل رفت و آمد می‌کنند.
نیروهای ترکی در افغانستان با آن‌که در دو نوبت و هربار شش ماه فرماندهی نیروهای بین‌المللی یاری امنیت (آیساف) را به‌عهده داشته‌اند، اما تا حال تلفات رزمی نداشته‌اند. تنها دو نظامی ترکیه در جولای ۲۰۰۹ میلادی در یک تصادف جاده‌ای در ولایت فاریاب در شمال افغانستان کشته شدند. یکی از این دو نظامی فرمانده یک واحد ناتو در افغانستان بود.
[↑] ترکیه بازیگر مهم
در سطح بین‌المللی هم ترکیه در مورد قضیه افغانستان بازیگر مهمی شمرده می‌شود. این کشور در پی افزایش خشونت‌ها در افغانستان و تیره‌شدن روابط کابل و اسلام‌آباد، میزبان پنج نشست سه‌جانبه با حضور سران دو کشور به هدف میانجیگری میان افغان‌ها و پاکستانی‌ها بوده است.
نخستین گفت‌وگوی سه جانبه سران افغانستان - ترکیه - پاکستان به ابتکار ترکیه در اپریل (آوریل) ۲۰۰۷ برگزار شد و به‌دنبال آن نشست‌های بعدی سه جانبه سران این کشورها در دسامبر ۲۰۰۸، اپریل ۲۰۰۹، جنوری ۲۰۱۰ و دسامبر ۲۰۱۰ در آنکارا برگزار شد.
در حاشیه پنجمین نشست سه جانبه در ترکیه بود که آقای کرزی اعلام کرد که اگر برای زمینه‌سازی برای گفت‌وگو با طالبان، این گروه بخواهد دفتری در ترکیه داشته باشد، از آن استقبال می‌کند – هر چند این امر در عمل به‌دلائل متعددی محقق نشده است.
ارتش ترکیه رهبری دو گروه بازسازی را در افغانستان به‌عهده دارد
روابط درازمدت فرهنگی و تاریخی، وجوه اشتراک دینی و تا حدودی قومی میان دو کشور و هم‌چنین منافع مشترک منطقه‌ای، از دیگر دلائل روابط گرم افغانستان و ترکیه است. نگاه‌های دولتمردان دو کشور همواره بر این وجوه اشتراک بوده است.
توجه بیشتر مقام‌های افغانستان و ترکیه عمدتاً بر روابط این کشور پس از استقلال افغانستان در ۲۸ اسد (مرداد) ۱۲۹۸ است. دولت جمهوری ترکیه به‌رهبری مصطفی کمال اتاترک، پس از شوروی سابق دومین کشوری بود که استقلال افغانستان را به‌رسمیت شناخت.
[↑] سکولاریسم ترکی، الگوی سیاست افغانی
این اقدام ترکیه مدرن و سکولار توجه امان‌الله خان، شاه تجددگرای افغانستان را جلب کرد و او در سال‌های بعدی در سفری به ترکیه رفت و در پی دیدار با اتاترک سند پیمان دوستی با ترکیه را در ماه مه ۱۹۲۸ امضا کرد. به‌نظر بسیاری‌ها، سکولاریسم ترکیه الگوی سیاست‌های امان‌الله خان بوده است.
امان‌الله خان و آتاترک در ماه مه ۱۹۲۸ سند همکاری امضا کردند
در طول دوره زمامداری شاه امان‌الله (۱۹۱۹ تا ۱۹۲۹ میلادی) مناسبات دو کشور گرم بود و ترکیه به‌گونه چشمگیری وارد عرصه‌هایی فرهنگی، سیاسی و نظامی افغانستان شده بود. شاه برای نخستین‌بار چند دانشجو و از جمله چند دختر را برای آموزش به ترکیه فرستاد. افغان‌ها با همه بدبینی خود نسبت به خارجی‌ها، از مربیان ترکی برای آموزش نظامیان خود کمک گرفتند و حتی شیوه آموزش ارتش ترکیه را الگو قرار دادند.
ولی این روابط پس از کودتای ۲۶ سرطان (تیر) ۱۳۵۲ به‌رهبری محمد داوود در کابل که منجر به سرنگونی سلطنت متمایل به‌غرب محمدظاهر شد، به سردی گرایید. جمهوری محمد داوود با بلوک شرق نزدیک شد و با کودتای هفتم ثور (اردیبهشت) ۱۳۵۷ روابط افغانستان و ترکیه به حداقل ممکن رسید.
ترکیه در زمان اشغال افغانستان به‌وسیله ارتش شوروی سابق مانند بسیاری از کشورهای اسلامی و غربی از مجاهدین حمایت کرد و این امر بر مناسبات کابل - آنکارا اثر گذاشت. ولی پس از فروپاشی دولت تحت حمایت شوروی سابق در کابل (۸ ثور ۱۳۷۱) و روی کار آمدن مجاهدین هم روابط دو کشور به گرمی سابق نرسید.
[↑] 'پان ترکیسم' و سردی روابط
نفوذ «پان ترکیسم» در دهه هفتاد خورشیدی در افغانستان با استفاده از فرصت‌هایی که استقلال کشورهای آسیای میانه و به‌ویژه ازبکستان در اختیار ترکیه در زمینه گسترش چنین گرایشی قرار داده بود، باعث ناخشنودی کابل شد.
در دو دهه اخیر حمایت ترکیه از ژنرال دوستم باعث ناخشنودی سیاستمداران حاکم بر کابل شده است
حمایت ترکیه از اقلیت قومی ازبک و تا حدودی هزاره در افغانستان و به‌ویژه روابط گرم ترکیه با ژنرال عبدالرشید دوستم و عبدالعلی مزاری، نارضایی دولت کابل را در پی داشت. دولت تحت رهبری برهان‌الدین ربانی روابط گرم ترکیه با گروه‌های مسلح تحت رهبری این دو رهبر جهادی و مخالف خود ناخشنود بود.
حاکمیت گروه طالبان بر کابل و بخش‌های وسیعی از افغانستان، ترکیه را بیشتر متمایل به برقراری روابط با این دو گروه کرد. افراط‌گرایی طالبان برقراری هر گونه روابط دوستانه میان افغانستان تحت حاکمیت این گروه و ترکیه را منتفی کرد.
در طول مدتی که حزب جنبش ملی اسلامی به‌رهبری عبدالرشید دوستم با رژیم‌های حاکم بر کابل مخالفت مسلحانه داشت، ترکیه در حال توسعه نفوذ فرهنگی خود در شمال افغانستان بود. یکی از کارهای فرهنگی که ترکیه در شمال کرد، تشکیل دست کم دو مدرسه ترک زبان بود.
[↑] مرحله‌ای تازه
با سرنگونی رژیم طالبان در افغانستان (خزان ۱۳۸۰)، روابط این کشور با ترکیه وارد مرحله تازه‌ای شد و برای نخستین‌بار واحدهای نظامی ترکی پا به افغانستان جنگ‌زده گذاشتند. استقرار نظام جدید به حمایت جامعه بین‌المللی در کابل، زمینه حضور گسترده ترکیه را در افغانستان بیشتر از هر زمان دیگر فراهم کرد.
میدال‌آوران مسابقات الپمیاد؛ وزیر معارف افغانستان دانش‌آموزان مدارس افغان ترک را ستوده است
در ده سال اخیر نه تنها حضور سیاسی و نظامی، بلکه حضور فرهنگی و اقتصادی ترکیه در افغانستان هم چشمگیر بوده است. مدرسه‌های افغان - ترک در شهرهای افغانستان طرفداران زیادی دارد و کالاهای ترکیه‌ای هم وارد بازارهای این کشور شده است. رسانه‌های این کشور هم برای تبلیغ این کالاها آگهی پخش می‌کنند.
یکی از دلائل مقبولیت چهره ترکیه در افغانستان عدم پیشینه منفی این کشور در افغانستان دانسته می‌شود. ترکیه در هیچ جنگی در مقابل افغانستان قرار نداشته و هیچ کاری نکرده که باعث بدگمانی دولتمردان و مردم در افغانستان شده باشد. علاوه بر آن کشورهای منطقه هم با حضور ترکیه در افغانستان مخالفتی ندارند.[۱]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- ایوب آروین، فراز و فرود روابط تاریخی افغانستان و ترکیه، سایت فارسی بی بی سی: سه شنبه ٠۱ نوامبر ٢٠۱۱ - ۱٠ آبان ۱٣۹٠
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ سایت فارسی بی بی سی
