آشنایی با ترکیه
(ژئوپلتیك تركیه)
فهرست مندرجات
- موقعیت جغرافیایی
- موقعیت استراتژیك
- موارد ژئوپلتیك و تأثیرگذار بر روایط با ایران
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
[قبل] [بعد]
[↑] موقعیت جغرافیایی
تركیه، سرزمینی در غرب آسیا و جنوب شرق اروپا، در نیمكره شمالی (۳۵ تا ۲۴ درجه عرض شمالی و ۲۶ تا ۴۵ درجه طول شرقی) با وسعتی معادل ۸۱۴۵۷۸ كیلومتر مربع (۲۳۷۲۰ كیلومتر مربع در قاره اروپا) از دو شبه جزیره آناتولی (۹۷ درصد خاك تركیه و بخش آسیایی) و تراس شرقی (۳ درصد خاك تركیه و بخش اروپایی) تشكیل یافته است. تركیه از سه طرف به دریا راه دارد و دو همسایه اروپایی و شش همسایه آسیایی دارد، از شمال شرق، ۶۱۰ كیلومتر مرز را با كشورهای مشترك‌المنافع و از شرق ۴۵۴ كیلومتر مرز با ایران و از طرف جنوب با عراق و سوریه (۳۳۱ و ۸۷۷ كیلومتر) و از غرب با یونان و بلغارستان (۲۱۲ و ۲۶۹ كیلومتر) مرز مشترك دارد و دریاهای سیاه (شمال تركیه) مرمره و اژه (شمال غرب و غرب)، مدیترانه(جنوب) از طریق دو تنگه بسفر و داردانل به دریاهای آزاد مرتبط می‌شوند و از لحاظ جغرافیایی موقعیت مناسب بحری به این كشور می‌دهند.
[↑] موقعیت استراتژیك
موقعیت خاص جغرافیایی تركیه موجب شده است كه این كشور از موقعیت استراتژیكی هم برخوردار باشد، این سرزمین همانند پلی دو منطقه مهم و استراتژیكی بالكان و خاورمیانه را به یكدیگر متصل می‌كند. وجود نفت در خاورمیانه به بحران‌های متعدد، در این منطقه موجب افزایش اهمیت تركیه گشته، همچنین نزدیكی این كشور به دریای سیاه، اژه، مدیترانه و وجود دو تنگه مهم بسفر و داردانل، باعث شده است كالاهای مصرفی اروپا از طریق تركیه به خاورمیانه ارسال شود.
تركیه در اوایل دوره جنگ سرد (۱۹۵۳م) به‌علت وحشتی كه از حمله شوروی سابق داشت، به‌عنوان بازوی شرقی بلوك غرب به پیمان نظامی ناتو پیوست و پس از فروپاشی شوروی احتمال می‌رفت كه از اهمیت نقش تركیه كاسته شود اما به‌علت همجوار شدن این كشور با كشورهای مشترك‌المنافع (جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان) و وجود منابع نفت و گاز در این منطقه، دوباره مورد توجه غرب قرار گرفت.
تركیه در دوره اشغال كویت به‌دست نیروهای عراق و در جنگ خلیج فارس (۱۹۹۱) به موازات جبهه سعودی، جبهه‌ای در شمال عراق گشود و فعالانه علیه حضور نظامی عراق در كویت به نیروهای متحدین كمك كرد. پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران (۱۹۷۹) كشورهای غربی سعی كردند از طریق نفوذ تركیه به آسیای مركزی و قفقاز و انحصاری ساختن بازارهای این مناطق از نفوذ ایران بكاهند و حضور خود را از این طریق افزایش دهند.
مشكلات تركیه با كشورهای همجوار و خارج از قلمرو ملی:
تركیه از دیرباز با برخی همسایگان خود مرزهایی ناآرام داشته است. از آن جمله:
- - دشمنی دیرینه با ارمنستان (همسایه شرقی)
- درباره عراق، تجاوز به خاك این كشور در بخش‌های شمالی و اجرای طرح‌های تحت پوشش (GAP) كه از طریق آن تركیه كنترل مصب‌های دجله و فرات و بهره‌برداری یكجانبه و پركردن مخازن آب را انجام می‌دهد و انقطاع جریان آب این دو رودخانه همواره موجب نگرانی دو كشور سوریه و عراق است.
درباره ایران، جمعیت كردهای تركیه و فعالیت‌های مرزی آن‌ها گاه مسائلی را به‌وجود آورده كه بر روابط دو كشور تأثیر داشته است.
- مشكلات تركیه در خارج از قلمروی ملی به سه كشور یونان، مقدونیه و قبرس مرتبط است.
تركیه همواره با یونان بر سر حوزه دریای اژه، محدوده پرواز، حوزه فلات قاره و حقوق اقلیت ترك اختلاف دارد.
تركیه با وجود داشتن نكات مثبت ژئوپلتیكی با پیرامون خود، نتوانسته است موانع ثبات و امنیت را كاملاً از میان بردارد. در حال حاضر مرز ایران و تركیه در مقایسه با دیگر مرزهای این كشور از آرامشی نسبی برخوردار است كه با توجه به تحولات منطقه به‌خصوص اشغال نظامی عراق به‌دست نیروهای آمریكایی نمی‌توان صد در صد درباره تحولات احتمالی مطمئن بود. با این وجود هر دو كشور ایران و تركیه به‌رغم مشكلات موجود سعی در حفظ ثبات دارند. به‌طور كلی موارد ژئوپلتیكی و تأثیرگذار بر روابط ایران و تركیه عبارتند از:
[۱]- ژئوپلتیك ترك
در خصوص ژئوپلتیك ترك چند موضوع از جمله اعتقاد به «پایان تركیسم» قابل توجه است. «آذربایجان بزرگ» اقوام ترك و «جامعه ترك در مقابل جامعه اروپا» پان تركیست‌ها معتقدند: «اقوام و مردمی كه تا انتهای آسیای مركزی یعنی دیوار چین به زبان تركی صحبت می‌كنند از ملت بزرگ ترك هستند كه باید زیر یك پرچم گرد آیند.
در این میان، مردم آذربایجان ایران با فرهنگ شیعی خود تا به‌حال تمایلی به این خودمختاری و جدایی نشان نداده‌اند و اصولاً آذری‌های ساكن در ایران به» پان تركیسم «و عقاید پان تركیست‌ها اشتیاقی نشان نمی‌دهند و همواره به حكومت مركزی ایران وفاداری محسوسی داشته‌اند.
[٢]- ژئوپلتیك کرد
جمعیت كردهای تركیه تا سال ۱۹۹۵ بیش از ۱۶ میلیون نفر برآورد شده است كه در ۱۴ استان شرقی و جنوب شرقی اكثریت قومی هستند، پراكنش جغرافیایی كردها در آناتولی شرقی و جنوبی كه مناطقی استراتژیكی هستند، اهمیت ویژه‌ای دارد. حزب كارگران كردستان (پ.ك.ك) در سال ۱۹۷۴ تأسیس گردید. در ۱۹۷۷ با چاپ منشور» در مسیر انقلاب «فعال شد و در ۱۹۸۰ از فعالیت منع گردید. با توجه به حضور كردها در ایران و عراق مشابهت نژادی آن‌ها با كردهای تركیه، مسائل و مشكلاتی در طول تاریخ به‌وجود آمده است. از آن جمله در ایران تأسیس جمهوری خودمختار كردستان از مركز مهاباد در سال ۱۳۲۴ ش به‌رهبری قاضی محمد و به‌دست اعضای حزب دموكرات كردستان، همچنین فعالیت‌های ضد انقلاب گروهك‌های كومله و دموكرات پس از انقلاب اسلامی در منطقه كردستان و ضعف این نیروها در سال ۱۳۶۴ و ... از موارد مهم و قابل مطرح شدن هستند. بنابراین می‌توان اذعان كرد كه در مرز ایران و تركیه عامل بالقوه بحران‌ساز در درجه نخست كردها هستند كه به‌دلایل توزیع میان مرزی، عبور و مرور ساده و روحیه استقلال‌طلبی هر بار كه با سركوب دولت تركیه مواجه شده‌اند به‌سوی قبایل كرد در ایران متمایل گشته و مسائلی را به‌وجود آورده‌اند.
[٣]- ژئوپلتیك آب
مصب دو رودخانه دجله و فرات در خاك تركیه قرار دارد و این دو رود پس از طی مسافتی، به سرزمین‌های سوریه و عراق وارد می‌شوند (فرات به سوریه و دجله به عراق).در خاك عراق دوباره این دو رود به یكدیگر می‌پیوندند و ۸۴ كیلومتر مرز آبی ایران و عراق (اروندرود) را تشكیل می‌دهند. در سال ۱۹۹۰ به‌علت بهره‌برداری‌های یكجانبه تركیه از مصب و امتداد این دو رودخانه، شدیدترین تضاد بین تركیه و همسایگانش به‌وجود آمد. این در حالی است كه تركیه با در اختیار داشتن ۲۶ حوضه رودخانه، از این لحاظ مشكل چندانی ندارد و می‌تواند به‌همراه عراق و سوریه درباره تقسیم آب دجله و فرات راه‌های مسالمت‌آمیزی را بیابد و به‌كار بندد. بنابراین كاهش آب در اروندرود ارتباط مستقیمی با اقدامات دولت تركیه می‌تواند داشته باشد.
[↑] استراتژی‌های فرامرزی تركیه:
تركیه درباره روابط با اسرائیل، ایالات متحده آمریكا و اتحادیه اروپایی استراتژی‌های فراملی و فرامرزی دارد و از دهه ۵۰ با ورود به ناتو به‌رعایت قراردادهای این پیمان و همكاری با آمریكا ملزم شد و از زمره اولین كشورهایی بود كه موجودیت اسرائیل را به‌رسمیت شناخت. این كشور در ۱۴ آوریل ۱۹۸۷ تقاضای عضویت در اتحادیه اروپایی كرد كه در ۵ فوریه ۱۹۹۰ این اتحادیه در اجلاسی با عضویت تركیه مخالفت و هشت علت را برای این مخالفت، عنوان كرد كه عبارتند از: كافی نبودن سطح پیشرفت‌های اقتصادی، افزایش نرخ تورم و بیكاری، اختلافات دینی و فرهنگی با اروپا، منازعه تركیه و یونان، مسئله قبرس و مسئله حقوق بشر در تركیه و بالاخره فقدان ثبات سیاسی. با این وجود تركیه همچنان تلاش مِی‌كند نظر اتحادیه را تغییر دهد. شواهد و قرائن نیز نشان می‌دهد، تركیه در آینده‌ای نزدیك عضو اتحادیه اروپایی خواهد شد.[۱]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- معصومه طاهری، ژئوپلتیك تركیه، سایت ترکیه دات کام
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ سایت ترکیه دات کام (www.Torkiye.com)
