فهرست مندرجاتروابط پاکستان و افغانستان
افغانستان و پاکستان، دوقلو یا ناتنی
- همسایه‌های رقیب
- برادران دو قلو یا برادران ناتنی
- دیورند، اتک، گوشته
- آیا فرصت از دست‌رفته است؟
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[قبل] [بعد]
معاهده دیورند در سال ۱۸۹۳ بین حکومت هند بریتانیایی و امیر عبدالرحمن خان پادشاه افغانستان امضا شد. [در نتیجه‌ی این معاهده بخشی از سرزمین‌های پشتون‌نشین افغانستان به هند بریتانیایی واگذار شد.]
در جولای سال ۱۹۴۹ پس از آن‌که یک هواپیمای نیروی هوایی پاکستان روستایی را در خاک افغانستان بمباران کرد، حکومت وقت افغانستان «لویه جرگه» سنتی را فرا خواند و اعلام کرد که نه «خط خیالی دیورند و نه خط مشابه آن را» به‌رسمیت می‌شناسند و گفت که «تمام معاهدات مرتبط به خط دیورند باطل است.» هم‌چنان اعلام کرد که «معاهده دیورند تحت فشار و اجبار بر حکومت وقت افغانستان تحمیل شده بود».
پس از حاد شدن منازعه مرزی میان افغانستان و پاکستان در سال ۱۹۵۰ پارلمان بریتانیا نظرش را در مورد خط دیورند چنین مشخص کرد: «دولت شاهی بریتانیا به این نظر است که پاکستان بر اساس قوانین بین‌المللی، وارث حقوق و وجایب دولت سابق هند بریتانیایی در این منطقه است و خط دیورند یک مرز بین‌المللی است.»
[↑] همسایه‌های رقیب
با ایجاد پاکستان، افغانستان و هند هرگز با همسایه جدیدشان روی خوش نشان نداده‌اند و همسایه جدید نیز کمتر تلاش کرده به‌سوی آن‌ها دست دوستی دراز کند.
در این مدت منازعه مرزی میان دو کشمیر، موجب شده تا هند و پاکستان دو بار باهم درگیر شوند.
منازعه مرزی پاکستان با افغانستان نیز موجب شده که افغانستان نیز در استراتژی نظامی پاکستان جایگاه کمتر از هند نداشته و به‌عنوان «دشمن» تلقی شود.
با درک این حقیقت که از امیر عبدالرحمن خان به بعد، هیچ یک از زمامداران افغان به‌صورت رسمی بر این معاهده مهر تایید نگذاشته‌اند. پاکستان نتوانسته نگرانی خود را از این ناحیه پنهان کند.
هجوم ارتش سرخ اتحاد شوروی سابق در سال ۱۹۷۹ بر افغانستان، نه تنها موجب ترس و وحشت پاکستان نشد.
پاکستان با استفاده از موجودیت ارتش سرخ اتحاد شوروی سابق در خاک افغانستان حد اکثر استفاده را برای تقویت تحت فشار قرار دادن افغانستان برد تا جایی که «دیورند» جایش را عوض کرد.
[↑] برادران دو قلو یا برادران ناتنی
حکومت‌های تحت حمایت اتحادشوروی سابق در افغانستان در سال‌های حضور این نیروها و پس از آن نه تنها فرصت نیافتند اسمی از خط دیورند و ادعای ارضی با پاکستان را مطرح کنند، بلکه آن‌ها به‌جای «دیورند» بیشتر نگران خط دیگری بودند: «کمربند امنیتی کابل»
در واقع نیروهای مجاهدین افغان که مقر آن‌ها در خاک پاکستان و ایران بود در این سال‌ها آنقدر محاصره‌شان را تنگ‌تر کرده بودند که دولت در کابل مجبور شده بود بین کابل و مواضع جنگجویان مجاهدین خط حایلی به‌نام «کمربند امنیتی کابل» ایجاد کند.
در آن‌سوی خط دیورند نیز ملی‌گرایان پشتون متوجه این واقعیت بودند، آن‌ها نیز چشم امیدشان را از کابل به اسلام‌آباد دوختند و به این نتیجه رسیدند که بهتر است سرنوشت‌شان را به‌جای کابل در اسلام‌آباد رقم بزنند و همین‌طور هم شد.
کابل دیگر نمی‌توانست آرزوی ایجاد پشتونستان آن‌ها را تحقق بخشد اما اسلام‌آباد برای آن‌ها «خیبر پختونخواه» را ساخت. به این ترتیب افغانستان دیگر تنها حامی سیاسی‌اش را برای ادعای ارضی‌اش علیه پاکستان در همین اراضی نیز از دست داد.
[↑] دیورند، اتک، گوشته
در میان شماری از افغان‌ها، اعتقاد بر این است که با ایجاد خط دیورند، بخشی از خاک افغانستان که تا «اتک» ناحیه‌ای در میان پشاور و اسلام آباد از سرزمین آن‌ها جدا شده است.
با سرنگونی رژیم طالبان نگرانی دولت افغانستان به‌رهبری حامد کرزی در یازده سال گذشته، فشاری بود که جنگجویان مسلح طالبان که به گفته مقامات افغان مخفیگاه‌شان در پاکستان است، به دولت افغانستان وارد می‌آوردند.
حامد کرزی نه تنها در این سال‌ها اسمی از خط دیورند بر زبان نیاورد بلکه بارها سعی کرد پاکستان را تشویق کند تا از حمایت گروه‌های مسلح مخالف دولت افغانستان به‌ویژه طالبان دست بردارد.
رییس جمهور کرزی تنها رئیس جمهوری افغانستان است که چند سال معدود بارها رسماً به پاکستان سفر کرده است. وی در هر دیدار با رهبران پاکستان، افغانستان و پاکستان را برادران دو قلو، خطاب کرده است. اما هرگز موفق نشده اعتماد این برادر دوقلو را را جلب کند.
پاکستان دیگر نگران دیورند نیست بلکه نگران این است که این «برادر دوقلو» دست دوستی به‌سوی هند دراز کرده و به برادر نتنی مبدل شود.
[↑] آیا فرصت از دست‌رفته است؟
از دو سال به این طرف مقامات افغانستان از حملات توپخانه پاکستان بر مناطق مسکونی در امتداد خط دیورند شکایت کرده و نیز مدعی شده‌اند که در ولایاتی مرز مشترک با پاکستان دارند، پاسگاه‌های مرزی‌اش را چندین کیلومتر در خاک افغانستان پیش آورده است.
تازه‌ترین مورد ادعای افغانستان مبنی بر ایجاد پاسگاه مرزی پاکستان در ولسوالی گوشته ولایت ننگرهار است که منجر به‌درگیری بین نیروهای مرزی دو طرف شد.
حالا به‌نظر می‌رسد، این پاکستان است که دیگر خط دیورند را قبول ندارد و جغرافیایی بیشتر از آنچه در معاهده دیورند ذکر شده، می‌طلبد.
ادعای ارضی دو طرف بحث جدایی است اما آنچه لازم به ذکر است این که شماری از تحلیلگران معتقدند که حضور غرب و آمریکا در یازده سال گذشته، فرصت‌خوبی برای حل این مشکل تاریخی بود که دولت افغانستان آن را از دست داد و حالا نگرانی از دهان بازکردن یک زخم کهنه هر روز بیشتر می‌شود[۱].
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدی خراسانی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- ببرک احساس، افغانستان و پاکستان، دوقلو یا ناتنی، بخش فارسی بی بی سی: جمعه ٠٣ مه ٢٠۱٣ - ۱٣ اردیبهشت ۱٣۹٢
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ وب‌سایت فارسی بی بی سی
