لاکتوز (قند شیر)

از: دانشنامه‌ی آریانا

فهرست مندرجات

• تاریخچه کشف
  
• ترکیب شیمیایی
  
• منابع لاکتوز
  
• يادداشت‌ها
  
• پيوست‌ها
  
• پی‌نوشت‌ها
  
• جُستارهای وابسته
  
• سرچشمه‌ها
  
• پيوند به بيرون
  
  

[ترکیب‌های آلی]

[کربوهیدرات‌ها]

قند شیر یا لاکتوز (به انگلیسی و آلمانی: Lactose)، با فرمول شیمیایی C₁₂H₂₂O₁₁، یک «قند دو کربنه» یا «دی‌ساکارید»[۱] (Disaccharide) است که به وفور در شیر یافت می‌شود[٢]. این قند، جزو قندهای احياکننده می‌باشد و به دو فرم ايزومری آلفا و بتا يافت می‌شود.


[↑] تاریخچه کشف

لاکتوز در سال ۱٦۱۹ میلادی، توسط «فابریکسیو بارتولت‌تی» (Fabriccio Bartoletti) در شیر کشف شد و در سال ۱٧٨٠ میلادی، به‌عنوان یک قند، توسط «کارل ویلهلم شیله» (Carl Wilhelm Scheele)، داروساز آلمانی - سوئدی شناخته شد[٣]. نام لاکتوز از لاکت (lacte) که در لاتین به‌معنای «شیر» است و پسوند «اوز» (ose) که برای نام‌گذاری قندها به‌کار می‌رود ریشه گرفته است[۴].


[↑] ترکیب شیمیایی

لاکتوز از پیوند گلیکوزیدی بین یک گالاکتوز (Galactose) و یک گلوکز (Glucose) به‌وجود می‌آید[۵]. اتصال این دو منو ساکارید (گالاکتوز و گلوکز) از نوع گلیکوزیدی و به‌شکل «بتا دی گالاکتوپیرانوزیل» (۱ به ۴) «بتا دی گلوکو پیرانوز» می‌باشد[٦].

چون لاکتوز دارای يک کربن آنومری آزاد در زيرواحد گلوکز است، بنابراين در گروه دی‌ساکاريدهای احياکننده طبقه‌بندی می‌شود[٧]. لاکتوز به دو فرم ايزومری آلفا و بتا وجود دارد. فرم آلفا و بتا خواص بسيار متفاوتی از يکديگر دارند، از جمله: فرم آلفا دارای چرخش ويژه ٨۹،۴+ و نقطه ذوب ٢٠٢ درجه سانتی‌گراد و فرم بتا دارای چرخش ويژه ٣۵+ و نقطه ذوب ٢۵٢ درجه سانتی‌گراد می‌باشد. هر دو اين‌ها از نظر علمی جالب و در خور توجه هستند. تبلور آن از آب، فقط آنومری را می‌دهد[٨].

فرم آلفا که با يک مولکول آب، به‌صورت بلورين در آمده است، همان لاکتوز متداول و معمول می‌باشد که می‌تواند دهيدراته شود (يعنی آب خود را از دست بدهد). فرم بتا (بدون تثبيت آب)، از محلول غليظی در حرارت بالاتر از ۹۴ درجه سانتی‌گراد به‌شکل بلورين در می‌آيد که اين حرارت، درجه حرارت بحرانی برای فرايند کريستاليزاسيون می‌باشد. هيدراته شدن فرم بتا تاکنون مشاهده نشده است[۹].


[↑] منابع لاکتوز

پس از ساکارز، فراوان‌ترين دی‌ساکاريد طبيعی، لاکتوز يا قند شير است. لاکتوز در طبيعت منحصراً در شير يافت می‌شود[۱٠]. اين قند، عمدتاً در شير نشخوارکنندگان وجود دارد. به‌عنوان مثال ۵ درصد در شير گاو. در شير انسان، پس از تبخير تمام مواد فرار، اين ماده نيمی از ماده جامد باقی‌مانده يعنی ٦،۵ درصد را تشکيل می‌دهد. ميزان آن در شير چربی‌دار يا پُرچربی بسيار کم است (حدود ۱ درصد)[۱۱].


[↑] يادداشت‌ها

يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.

[↑] پيوست‌ها

پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:

[↑] پی‌نوشت‌ها

[۱]-
[٢]- قند شیر که به مقدار تقریبی ٦۵ گرم در یک لیتر شیر وجود دارد. ماده‌ای است دوقندی جامد، سخت و متبلور که در آب حل می‌شود. (فرهنگ فارسی معین)
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-

[↑] جُستارهای وابسته

□
□
□

[↑] سرچشمه‌ها

□
□
□
□

[↑] پيوند به بیرون

□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]