فهرست مندرجاتسالنامۀ ۱۳۴۴-۱۳۴۵
افغانستان
- موقعیت جغرافیایی
- سرحدات
- ساختمان طبیعی
- کوه‌ها
- دریاها
- اقلیم
- ولایات
- اوضاع اقتصادی
- مردم - لسان
- تعلیم و تربیت
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[↑] موقعیت جغرافیایی
افغانستان که از چهار طرف با خشکه محاط می‌باشد، در منطقۀ معتدله براعظم آسیا بین ٢۹ درجه [و] ٣٠ دقیقه - ٣٨ درجه و ٣٠ دقیقه عرض‌البلد شمالی و ٦٠ درجه [و] ٣٠ دقیقه - ٧۵ درجه طول البد موقعیت دارد. کلان‌ترین طول افغانستان از درۀ خیبر تا آخرین نقطۀ شمال‌غربی یعنی دهنۀ ذوالفقار ٦٠٠ میل و کلان‌ترین عرض آن از خمیاب تا آخرین نقطۀ جنوب مملکت یعنی کوه چگای تقریباً ۵٠٠ میل بوده و مساحت عمومی افغانستان تقریباً ٢٧٠،٠٠٠ میل می‌باشد.
[↑] سرحدات
افغانستان از طرف شمال تقریباً یکهزار میل با اتحاد جماهیر شوروی هم‌سرحد می‌باشد. این سرحد از گوشۀ شمال شرقی یعنی جایی‌که دریای آمو بستر کوه‌های مرتفع پامیر را ترک می‌دهد، شروع شده و تا دهنۀ ذوالفقار می‌رسد. از دهنۀ ذوالفقار که نقطۀ اتصال افغانستان، ایران و شوروی می‌باشد، به‌طرف جنوب تا کوه سیاه سرحد افغانستان و ایران به‌میان می‌آید. این سرحد برای چندین سال به‌صورت مستند و ثابت بین افغانستان و ایران دیده نشده و بعضاً سبب بروز بعضی کشیدگی‌ها گردید تا این‌که در سال ۱۹٣۴ به حکمیت جنرال فخرالدین التای یک جنرال منور و عالم ترک موضوع تصفیه شده و به فیصله مذکور هر دو مملکت افغانستان و ایران قناعت نموده و سرحد اساسی و ثابت تعیین گردید.
در جنوب و شرق از سیاه کوه تا انتهای شمال شرق با پشتونستان همسایه بود و در انتهای شمال‌شرق اندکی با ولایت سنگیانگ چین هم‌سرحد می‌باشد.
[↑] ساختمان طبیعی
افغانستان سرزمین کوهستانی بوده و به‌طور وسطی از ٣ تا ۴ هزار فت از سطح بحر ارتفاع دارد. سلسله کوه‌ها تقریباً در تمام افغانستان وجود دارد؛ اما به‌صورت عموم از شمال‌شرق به جنوب‌عرب امتداد می‌یابد. بعضی قسمت‌های شمال‌شرق و مرکزی مملکت از جلگه‌های بزرگ مرتفع که ارتفاع وسطی آن تا به ٦ هزار فت می‌رسد و ستون فقرات آن کوه هندوکش می‌باشد، تشکیل یافته [است و] این جلگه‌های مرتفع به‌تدریج پست شده می‌رود و به‌طرف جنوب سطوح هموار به ۱٦٠٠ فت می‌رسد.
[↑] کوه‌ها
کوه هندوکش که از سطح مرتفع پامیر در شمال‌شرق مملکت شروع گردیده و به جنوب‌غرب افغانستان امتداد می‌یابد، ارتفاع وسطی آن ۱۴ هزار فت و قلۀ بلندترین آن ۱٦۹٠٠ فت می‌رسد.
کوه بابا از بامیان شروع شده و به‌طرف غرب تا به ۱٢۵ میل امتداد می‌یابد [و] ارتفاع وسطی آن تا ۱٣٠٠٠ فت می‌سد. قلۀ بلندترین آن شخ فولادی نام داشته و در حدود ۱٦٨٧۴ فت ارتفاع دارد.
فیروز کوه: به‌غرب کوه بابا دو سلسله کوه دیگر وجود دارد که به‌نام فیروز کوه یاد می‌شود.
پاراپامیزاد: در انتهای غرب بین هرات و بادغیسات سلسله کوه کوچک وجود دارد که به‌نام سلسله‌ی پاراپامیزاد یاد میگردد و به اندازۀ ۹ فت ارتفاع دارد.
سپین غر: این کوه شاخه‌ی از سلسلۀ کوه سلیمان می‌باشد که افریدی و تیرا در یک طرف آن و ننگرهار به‌دیگر طرف آن وجود دارد. قلۀ بلندترین آن به‌نام سیگارام یاد شده و ۱۵٦٠٠ فت ارتفاع دارد.
همچنان کوه سلیمان، کوه‌های هزاره‌جات و تیربند ترکستان از کوه‌های مشهور می‌باشند.
[↑] دریاها
دریای آمو: طول این دریا ۱۴٠٠ میل می‌باشد و از معروف‌ترین دریای آسیا حساب می‌شود و تقریباً به‌اندازۀ ۴٠٠ میل، سرحد طبیعی بین افغانستان و اتحاد جماهیر شوروی را تشکیل می‌دهد.
دریای کوکچه از کوه هندوکش سرچشمه گرفته [و] به دریای آمو می‌ریزد.
دریای مرغاب از انتهای فیروز کوه سرچشمه گرفته، اولاً به‌طرف غرب و بعد به‌طرف شمال‌غرب جریان می‌کند و طول آن ٣٨۵ میل می‌باشد.
هریرود از کوه‌های دایزنگی سرچشمه گرفته، از طرف شرق به‌طرف غرب جریان دارد و طول آن ٣۵٠ میل است.
دریای کابل از کوتل اونی سرچشمه گرفته با معاونین خود: دریای پغمان، لوگر، [و] کنر به‌طرف شرق جریان دارد.
هلمند: طول این دریا ٦٢۵ میل می‌باشد. از کوه‌های پغمان و هندوکش سرچشمه گرفته، از بین هزاره‌جات گذشته و به‌طرف جنوب غرب مملکت جریان می‌کند.
ارغنداب از کوه‌های هزاره‌جات سرچشمه گرفته به جنوب‌غرب مملکت جریان می‌نماید. دریای خاش رود [و] فراه رود نیز از همین گروپ می‌باشد.
[↑] اقلیم
اقلیم افغانستان به‌طور عموم در زمستان سرد و در تابستان گرم و خشک می‌باشد. در زمستان برف می‌بارد، مخصوصاً در مناطق مرتفع که بزرگ‌ترین منابع آب را برای مملکت تشکیل می‌دهد خیلی‌ها زیاد می‌باشد و چهار فصل معین دارد.
[↑] ولایات
افغانستان به ٢۹ ولایت تقسیم گردیده [است]:
کابل پایتخت و یکی از شهرهای بسیار عمدۀ افغانستان بوده و تقریباً نیم میلیون جمعیت دارد.
قندهار دومین شهر مملکت را با داشتن یک صد هزار نفوس تشکیل می‌دهد. قندهار از حیث میوه و داشتن میدان هوایی بین‌المللی شهرت جهانی دارد.
هرات با داشتن نفوس تقریباً یک صد و بیست هزار نفر یکی از شهرهای بزرگ افغانستان محسوب می‌شود. هرات در تجارت قالین و میوه معروف است.
جلال‌آباد در شرق افغانستان موقعیت داشته و از لحاظ میوه‌جات متنوع، نیشکر و برنج شهرت زیاد دارد و از جمله شهرهای صناعتی، بغلان، کندز، پلخمری را نام برده می‌توانیم. در شمال افغانستان مزارشریف، میمنه مرکز بزرگ تجارت پشم، پنبه و قالین را تشکیل می‌دهد.
[↑] اوضاع اقتصادی
زراعت تقریباً ٧۵ فی‌صد مصروفیت باشندگان افغانستان را بار می‌آورد و ٢۵ فی‌صد مردم به مالداری مشغولیت دارند. گندم، برنج، پنبه، و انواع میوه‌جات از پیداوار عمدۀ مملکت می‌باشد، [و] پنبه، پشم، قره‌قل، قالین و میوه‌جات از اقلام عمدۀ صادرات است. مواد نفتی، ماشین‌باب، موتر، منسوجات از واردات بزرگ می‌باشد. گرچه تاکنون خطوط آهن در مملکت تمدید نیافته، اما روی‌هم‌رفته، حمل و نقل زمینی نسبت بوجود آمدن سرک‌های اسفالت‌شده و حفر تونل‌های بزرگ به بهترین صورت به‌عمل می‌آید. همچنان اعمار میدان‌های هوایی که مطابق به‌شرایط بین‌المللی می‌باشد، در تجارت افغانستان خدمت بزرگی به‌عمل آورده است.
تجارت خارجی افغانستان از راه‌های عمدۀ ترانزیتی از خاک‌های اتحاد جماهیر شوروی، ایران و پاکستان اجرأ می‌شود.
[↑] مردم - لسان
از اعصار و قرون سابق، افغانستان شاهراه تجارتی بود. اقوام جهان رفت و آمد خود را به چین و هندوستان از همین سرزمین اجرأ می‌نمودند.
از این‌رو، آهسته آهسته در مرور زمان یک تعداد از نژادهای مختلف در این سرزمین بودوباش اختیار نمودند و تحت عنوان افغان به‌زندگی رو آوردند و تعداد عمومی مملکت فعلاً به ۱٣ میلیون می‌رسد. باشندگان این سرزمین بدون تبعیض نژاد، دین، همه در پرتو دیموکراسی حقیقی زندگی نموده، در کلیۀ امور مساوی می‌باشند. لسان پشتو و دری زبان‌های رسمی مملکت را تشکیل می‌دهند.
[↑] تعلیم و تربیت
در افغانستان تحصیل تا به صنف شش ابتدایی اجباری بوده و بعد از آن اختیاری است. مصارف تعلیمی از صنوف ابتدایی الی تحصیلات عالی در پوهنتون، تماماً رایگان بوده و از طرف دولت تأدیه میگردد. حکومت توجه بیشتر و عالی‌تر در راه تعمیم معارف و بلندبردن سویۀ تحصیلات ابراز می‌دارد. فعلاً در افغانستان دو پوهنتون، یکی به‌نام کابل پوهنتون، و دیگری به‌نام ننگرهار پوهنتون می‌باشد. علاوه از مکاتب ابتدایی، متوسطه و عالی و پوهنتون‌ها، یک تعداد بزرگ مکاتب دهاتی و کورس‌های اکابر در نقاط مختلف افغانستان جهت باسواد ساختن عمومی جامعه تشکیل داده شده است.[۱]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی بازنویسی شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- افغانستان، سالنامۀ ۱۳۴۴-۱۳۴۵، صص ۱-٣
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ سالنامۀ ۱۳۴۴-۱۳۴۵
