 |
|
آيا شما ريزپرخاشگريد؟
فهرست مندرجات
.
ریزپرخاشگری چیست؟
ریزپرخاشگری (Microaggression) را برخی در معنای تبعیض قایل‌شدن به‌طرز سهوی به‌کار می‌برند. چستر ام. پیرس، روان‌پزشک و استاد دانشگاه هاروارد، این اصلاح را برای اولین‌بار در سال ۱۹۷۰ به‌کار برد و جا انداخت. او از این اصلاح برای اشاره به توهین‌های مکرری استفاده کرد که غیرسیاهان در حق سیاهان آمریکایی روا می‌داشتند و نیز این‌که آن‌ها را جدی نمی‌گرفتند. ماری رووی، اقتصاددان در ام‌آی‌تی (مؤسسه‌ی فناوری ماساچوست)، در سال ۱۹۷۳ از همین اصطلاح برای پرخاشگری‌هایی استفاده کرد که زنان را هدف می‌گرفتند. رفته‌رفته از این اصطلاح برای سایر گروه‌های به‌حاشیه‌رانده‌شده چون فقرا و معلولان هم مورد استفاده قرار گرفت.
پژوهشگران حوزه‌ی «تنوع فرهنگی» و «عدالت اجتماعی»، با پیشرفت ابزارهای علمی، به مشاهده، بررسی و تحلیل دقیق رفتار و زبان افراد جامعه می‌پردازند و در پی راه‌کارهایی هستند تا با به‌کارگیری و آموزش آن‌ها، مقوله‌هایی همچون تبعیض‌نژادی و جنسیتی و به حاشیه‌راندن اقلیت‌ها به حداقل برسد.
یکی از مفاهیمی که در این حوزه در سالیان اخیر مود توجه بسیاری از محققان بوده است، ریزپرخاشگری است. ریزپرخاشگری چیست؟ و شناخت آن چه اهمیتی می‌تواند داشته باشد؟
اصطلاح «ریزپرخاشگری» را چستر پی‌یرس، استاد علوم تربیتی دانشگاه هاروارد در سال ۱۹۷۳ ابداع کرد و سپس پژوهشگران دیگر، مطالعه درباره‌ی آن را گسترش دادند. بنا به تعریف دِرالد سو، استاد روان‌شناسی دانشگاه کلمبیا، ریزپرخاشگری یعنی «به‌کار بردن عبارات گفتاری کوتاه و حرکات و اشارات کلامی و غیرکلامی که، چه سهوی چه عمدی، حاوی توهین، سرزنش و تحقیر دیگران باشد».
به‌طور خاص، ریزپرخاشگری از طریق پیام‌هایی نهفته در درون عبارات، جملات و حتی حرکات و اشارات دست و صورت، توهین‌های نژادی، جنسیتی و اجتماعی را حمل می‌کند. در بسیاری از اوقات، گوینده ممکن است نه تنها قصد توهین نداشته باشد بلکه هدفش نوعی تعریف و تمجید باشد.
در این صورت، گوینده ناخودآگاه به توهین و سرزنش طرف مقابل دست می‌زند بدون آن‌که از رفتار خود و عواقب آن آگاهی داشته باشد، زیرا ریزپرخاشگری ممکن است ظاهر ناخوشایندی نداشته باشد اما منجر به سرکوب، تمسخر و سرزنش اقلیت‌ها شود. یادگیری و شناسایی ریزپرخاشگری به ما کمک می‌کند تا در گفتار و رفتارمان از به حاشیه راندن دیگران و تبعیض رفتاری حتی بصورت کاملاً سهوی خودداری کنیم.
در این‌جا به معرفی و بررسی اجمالی مثال‌هایی از ریزپرخاشگری، بر اساس انواع پیام‌های که منتقل می‌کنند، می‌پردازم. لطفاً توجه داشته باشید که ریزپرخاشگری در اکثر موارد انواع متفاوتی از توهین و تحقیر را هم‌زمان در پی دارد.
| ▲ | کلیشه‌های نژادی، جنسیتی: «ایول، بهت نمی‌آد» |
تصور کنید فردی در تعریف از فرزند دیگری می‌گوید: «ایول؛ به دخترت نمی‌آد این‌قد فعال باشه!»
این ریزپرخاشگری، فارغ از هر نیتی که گوینده داشته باشد، خواسته یا ناخواسته، گروهی بزرگ‌تر از مخاطب را تحقیر می‌کند و به‌حاشیه می‌راند. پیام این ریزپرخاشگری این است که دخترها معمولاً فعال نیستند. این پیام حامل یک کلیشه‌ی تحقیرآمیز جنسیتی است.
در مثالی دگر تصور کنید که مثلاً یک فرد سفیدپوست به‌دوست رنگین‌پوستش، پس از این‌که مسئله‌ای مشکلی را حل کرده، بگوید: «ایول پسر؛ بهت نمی‌آد این‌قد باهوش باشی»
این ریزپرخاشگری به‌معنای این است که «معمولاً رنگین‌پوستان به اندازه‌ی سفیدپوست‌ها باهوش نیستند». با به‌کار بردن این عبارت، یک کلیشه‌ی تبعیض‌آمیز نژادی تقویت می‌شود، حال آن‌که در ظاهر ممکن است تعریف و تمجید محسوب شود.
در واقع ساختار این ریزپرخاشگری به این شکل است: «ایول؛ به (...) نمی‌آد (...)»
در این ساختار، هر اسمی را درون پرانتز اول قرار دهید، او را به گروهی (احتمالاً اقلیت) منتسب می‌کنید و هر توصیف و یا عملی را در پرانتز دوم قرار دهید، آن را از ویژگی آن گروه نمی‌دانید و فرد مورد مخاطب را، همراه با نوعی تعجب پنهان، به‌حاشیه می‌رانید. این نوع جملات حتی اگر به قصد تعریف باشد، پیامی جز سرزنش و تحقیر ندارد.
| ▲ | غریبه‌سازی: «جدا اهل کجایی؟» |
پرسش‌هایی همچون: «اهل کجایی؟ کجا بزرگ شدی؟»
یا عباراتی مثل: «چقد لهجه (...)ت خوبه؛ شما بهش چی می‌گین»
شامل پیام‌های تحقیرآمیزی هستند که محل تولد و زبان مخاطب را هدف قرار می‌دهند و پیام کلی‌شان این است: «شما احتمالاً غریبه هستید». ریزپرخاشگری‌های این‌چنینی به‌جز غریبه‌سازی مخاطب و به‌حاشیه راندن او، کلیشه‌های تحقیرآمیز قومی و نژادی را تقویت می‌کند.
در دو مثال آخر، زبان و به‌ویژه لهجه گروهی از افراد هدف حمله قرار می‌گیرد به‌ویژه اگر مخاطب مهاجر و خارجی باشد. حتی ممکن است مردم یک کشور که اهل مناطق متفاوتی هستند از این‌گونه جملات به کرات استفاده کنند. یک نمونه‌ی دیگر از این نوع ریزپرخاشگری جملاتی از این دست است بویژه، همانطور که ذکر شد، زمانی که مکالمه بین فرد بومی و یک مهاجر باشد: «حساب تو از بقیه(...)ها جداست! شما اعتبار (نام شهر، کشور) هستی!»
با گفتن این جملات، به‌صورت آشکارتری اقلیت منتسب به مخاطب به حاشیه رانده می‌شود.
| ▲ | افسانه‌ی شایسته‌سالاری: «بهترین‌ها همیشه موفق‌اند» |
یک نوع از ریزپرخاشگری زمانی است که در برخی از محیط‌های کاری، این پیام می‌خواهد منتقل شود که کارکنان آن محیط، «شایسته‌ترین»ها هستند. پیام مخفی این نوع ریزپرخاشگری ممکن است این باشد که افراد متعلق به گروه‌های اقلیت به‌هر دلیلی جزو شایسته‌ها نبودند. به‌عنوان مثال، عباراتی از این‌دست را در نظر بگیرید که به‌یک خانم رنگین‌پوست که موفق به استخدام در یک محیط کاری نشده است، به قصد نصیحت و یا توصیف محیط کاری، گفته شود: «هرکسی زحمت بکشه حتماً موفق میشه»· «این‌جا جنسیت و نژاد در استخدام نقشی نداره».
در این‌صورت، پیام پنهان چنین جملاتی این است که زنان یا رنگین‌پوستان برای آن‌که به حق‌شان برسند باید بیش‌تر زحمت بکشند و اگر تاکنون به حق‌شان نرسیده‌اند، احتمالاً شایسته نبوده‌اند.
| ▲ | تحقیر افراد دارای معلولیت: «آخی؛ نازی» |
برخی رفتارها و عبارات می‌تواند به نکوهش افراد دارای معلولیت منجر شود. در این نوع ریزپرخاشگری، فرد دارای معلولیت فردی تعریف می‌شود که کارکرد فیزیکی و ذهنی «پایین‌تری» از انسان‌های «معمولی» دارد. برخی افراد در مواجهه با افراد دارای معلولیت مثلاً یک فرد نابینا، با صدای کوتاه یا بلندتر از معمول، صحبت می‌کنند و از چشم‌انداز خودشان «رعایت» حال آن‌ها را می‌کنند، غافل از این‌که پیام این رفتار تحقیرآمیز است. مثال دیگری از این نوع ریزپرخاشگری استفاده از عبارت‌هایی است همچون: «آخی؛ نازی»، «طفلی»، «عزیزم»
در مواجهه با افراد معلول و به‌ویژه کودکان دارای معلولیت. در این نوع ریزپرخاشگری، گوینده به گمان خود به ابراز محبت می‌پردازد اما حقیقت پیام چیزی جز نکوهش و ترحم نیست.
فهرست انواع ریزپرخاشگری و مثال‌های آن در این نوشته کوتاه نمی‌گنجد. ایجاد عذاب وجدان، پایین‌تر دانستن درجه شهروندی و نکوهش شغل مخاطب چند نمونه دیگر از انواع ریزپرخاشگری بر اساس هدف پیام است؛ اما آن‌چه در همه‌ی ریزپرخاشگری‌ها وجود دارد، برتری‌جویی گوینده و قرار دادن خود در موقعیت فرادست و تحقیر مخاطب در موقعیت فرودست است؛ مکانیسمی که باعث می‌شود کلیشه‌های تبعیض‌آمیز به‌شدت تقویت شوند.
از آن‌جا که معمولاً ریزپرخاشگری ظاهر ناخوشایندی ندارد، ممکن است فارغ از عواقب ناگوارش بدل به گفتار و رفتار عادی شود.
ریزپرخاشگری در اکثر فرهنگ‌ها و زبان‌ها کم‌و‌بیش وجود دارد. با شناسایی و مطالعه بیش‌تر درباره‌ی ریزپرخاشگری، می‌توان از توهین و سرزنش و ایجاد احساس ناخوشایند در دیگران به‌خصوص وقتی غرضی در میان نیست، جلوگیری کرد.
این مساله به افزایش احترام متقابل و رواداری فارغ از رنگ پوست، جنسییت، ملیت، ناتوانی جسمی، لهجه، شغل، زبان و مذهب منجر خواهد شد.[۱]
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- بهمن شهری، آيا شما ريزپرخاشگريد؟، وبسایت فارسی بی‌بی‌سی: دوشنبه ۱۱ آوریل ۲۰۱۶ - ۲۳ فروردین ۱۳۹۵
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ وبسایت بی‌بی‌سی
