فهرست مندرجاتخطاهای روزمره
(۱)
چگونه اشتباه می‌کنیم
[↑] چگونه اشتباه می‌کنیم
وقتی صحبت از استدلال می‌شود، معمولاً بحث‌های پیچیده فلسفی و منطقی به یادمان می‌آید و تصور می‌کنیم این موضوع فقط به درد آن مباحث می‌خورد. اما استدلال، اصلاً چیز پیچیده و عجیبی نیست، همه ما در زندگی روزمره و حتی با هر حرفمان استدلال می‌کنیم. یعنی برای نشان دادن درستی یک گزاره یا جمله دلیل می‌آوریم.
رای مثال به دوستی می‌گوییم «این دوربین گران است آن را نخر، فروشگاهی می‌شناسم که ارزان‌تر می‌فروشد». در این توصیه شاهد و دلیلی آورده‌ایم که به دوست‌مان نشان دهیم ادعای گران بودن دوربین درست است و آن دلیل ارزان بودن همان دوربین در فروشگاه دیگری است که می‌شناسیم. به همین سادگی استدلال کرده‌ایم. استدلالی که از یک یا چند جمله به‌عنوان مقدمه و یک جمله به‌عنوان نتیجه تشکیل شده است. اما اعتبار و قابل اعتماد بودن یک استدلال معیارهای زیادی دارد، به همین دلیل اشتباه در استدلال به راحتی برای هرکسی پیش می‌آید. به این مثال‌ها توجه کنید:
«شما که خودتان با افراد معتاد و مشکوک رفت و آمد دارید، نمی‌توانید این فیلمساز بزرگ را نقد کنید.»
«تقریبا تمام شاگردان ما که تا حدودی خوب درس خوانده بودند در کنکور سراسری امسال جزء رتبه‌های نسبتاً خوب پذیرفته شدند.»
«من که اصلا برنامه‌های تلویزیون را تماشا نمی‌کنم. برنامه‌های تلویزیون کم ارزش و بی‌محتوا هستند و فقط وقت مردم را تلف می‌کنند. فقط آدم‌های بیکار وقت‌شان را پای تلویزیون هدر می‌دهند.»
«شما باید باور کنید که ماه از پنیر ساخته شده است، رییس جمهور کشور همسایه این مطلب را گفت و از آنجا که آنها در صنعت فضانوردی پیشگام هستند باید حرف‌هایشان را پذیرفت.»
حتماً متوجه شده‌اید که در هر یک از این جمله‌ها مشکلی وجود دارد. وقتی ادعای غلطی را به‌عنوان نتیجه یک استدلال ارائه می‌کنیم و ادعای درستی آن را داریم یا وقتی با روشی نادرست می‌خواهیم به نتیجه دلخواه‌مان برسیم، دیگر استدلال‌مان قابل اعتماد نیست.
به چنین اشتباهاتی در منطق مغالطه می‌گویند که همان به اشتباه انداختن مخاطب است و لزوماً هم عمدی نیست. یعنی استدلال‌کننده معمولاً با قصد فریب طرف مقابل مغلطه نمی‌کند، اما از آنجا که می‌خواهد نتیجه دلخواهش را هر طور شده اثبات کند و برایش دلیل بیاورد ندانسته دچار مغالطه می‌شود. یکی از بخش‌های جذاب منطق نشان دادن انواع مغالطه است.
با دانستن اینکه چطور ممکن است دراستدلال‌مان اشتباه کنیم، با پرهیز از آن اشتباه می‌توانیم استدلال‌های درستی ارائه دهیم. به‌همین دلیل دانستن انواع مغالطه به جز مچ‌گیری از دیگران، به‌درستی استدلال و تفکر خودمان هم کمک خواهد کرد.
قرار نیست مغالطه‌ها استدلال‌هایی قانع کننده باشند، اما معمولاً اینطور هستند و همین نکته است که باعث اهمیت آنها می‌شود. ضمن اینکه همیشه هم مانند مثال‌های ذکر شده اشتباه‌های آشکاری نیستند و برای تشخیص آنها دقت و مطالعه لازم است.
مغالطه‌ها همه‌جا سر و کله‌شان پیدا می‌شود، در تفکرات روزمره، مناظرات انتخاباتی، آگهی‌ها و تبلیغات بازرگانی، برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و مقاله‌های روزنامه‌ها. با گسترش وبلاگ‌نویسی و رسانه‌های مشابه که ارتباطی دوسویه با مخاطب برقرار کرده‌اند؛ بخش نظرخواهی وبلاگ‌ها و وبسایت‌ها به‌جای مناسبی برای بحث تبدیل شده‌اند. اما همین بحث‌ها معمولا منبع مغالطه‌های زیادی هستند.
در این سری برنامه تلاش می‌کنم به‌جای فهرست کردن انواع مغالطه در قالب یک بحث خشک منطقی و فلسفی، معرفی مغالطه‌ها و اشتباه‌های استدلالی را به‌صورت وارونه انجام دهم. یعنی با انتخاب یک مثال، مغالطه موجود در آن استدلال را نشان دهم و مثال‌های مشابه و روزمره هم برای آن پیدا کنم. منبع این مثال‌ها در ابتدا بخش نظرخواهی زمانه خواهد بود، فقط به این دلیل که برای مخاطب آشناتر و دم‌دست‌تر است.
با نشان دادن اشتباه در نحوه استدلال نظردهندگان زمانه قرار نیست از برنامه یا متنی که آن کامنت برایش نوشته شده، دفاع کنم. نکته مهم در انتخاب یک کامنت و نشان دادن مغالطه موجود در آن این است که محتوا اهمیت چندانی ندارد و تنها چارچوب استدلال مهم است. برای همین برای هر مغالطه می‌توان مثال‌های زیادی پیدا کرد که در مقاله‌های زمانه و بسیاری سایت‌ها و وبلاگ‌های دیگر پیدا می‌شوند و بعدها به‌سراغ آنها هم خواهم رفت.[۱]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- مریم اقدمی، خطاهای روزمره (۱): چگونه اشتباه می‌کنیم، وب‌سایت رادیو زمانه
[↑] جُستارهای وابسته
□ منطق
□ فلسفه
□ مغالطه
[↑] سرچشمه‌ها
□ وب‌سایت رادیو زمانه
